Kripto-mania

Yazı: Adil UÇAR*

Ünlü yatırım bankası JPMorgan Chase'in CEO'su Jamie Dimon'un geçen ay ortasında "Bitcoin dolandırıcılıktır, patlayacak!" açıklamasıyla 'sanal/kripto para' tartışmaları zirveye çıktı. Dimon'un Bloomberg'e verdiği bu röportajdan birkaç gün önce Çin'in ICO'ları (özel halka arzinitial coin offerings) yasaklamış ve bütün kripto paralar yüzde 10'ların üzerinde değer kaybetmişti... Merak etmeyin burada kripto paranın teknik altyapısını veya işleyiş sistemini anlatmaya çalışmayacağım. Zaten bu iş için internette müthiş kaynaklar var. Benim asıl ilgimi çeken Türk yatırımcısının kripto para-mania dediğim bu çılgınlığa yaklaşımı. Hey, çılgınlık dediysem hemen saldırmayın. En çok bilinen örnek olduğu için Bitcoin üzerinden gidelim: 2017'ye başladığımızda 1 Bitcoin 899,9 dolar ediyordu. 1 Eylül'de 1 Bitcoin 4 bin 868 dolar değerine ulaşmıştı. Sekiz ayda yüzde 441'lik artışa çılgınlık denilemez mi? Hayır mı, peki ya 14 gün içinde Bitcoin'in değerinin %31 gerileyerek 3 bin 353 dolara düşmesi? Açıkçası 2008 krizinde ekran başında altın fiyatlarının saniyeler içinde 50'şer dolar arttığını görmüştüm ancak yine de Bitcoin'in fiyat hareketini çılgınlık olarak görüyorum.

Finansal piyasalarda farklı ürünler zaman zaman ön plana çıkıyor. Teknolojinin avantajıyla Google ya da Apple hissesi alabilmek ya da bu hisseler üzerine yapılandırılmış ürünleri portföylere katabilmek mümkün. Foreks de bunlardan biriydi. Ağzına kadar tıklım tıklım dolu olan minibüsün o muhteşem sarsıntıları arasında cep telefonundan 100 bin dolar alan adam gördüm (kaldıraçlıydı elbette). Akıbetini hâlâ merak ederim. Sonra düzenleyici kurumlar devreye girdi ve foreks 'çılgınlığı' biraz duruldu. İşte geçen ay yine bir toplu taşıma aracında cep telefonundan Bitcoin, Ethereum vs işlemi yapan birini görünce "Tamam," dedim "yeni çılgınlık başlamış bile." Önemli olan yeni bir dönemin başladığı ve yeni kuşakların teknolojiyle iç içe olan bu 'emtia'ya müthiş ilgi gösterdiği gerçeği. Eh elbette eski kurtların da piyasa olduğunu göz ardı etmemek gerekiyor zira küresel işlem hacmi bir trilyon doları aşmış durumda.

Kripto paralar ile ilgili "Para birimi olamaz."dan başlayan onlarca tartışma konusu zaten mevcut. Özellikle kara para aklamada kullanıldığı iddiası bütün 'coin'lerin altında fitili yanmış dinamit gibi bekliyor. Ancak bunları es geçelim ve kripto paraların yatırım stratejilerindeki yerini belirleyelim. Hem fiyat hareketleri hem de varlığının finansal sistem içinde hâlâ tam ve net bir şekilde yerine oturmaması nedeniyle 'emtia' tanımlaması yatırımcılar için daha sağlıklı olacak gibi görünüyor.

Kripto paralara yatırım yapan 'kurt'lar haricinde, özellikle yeni kuşak içinde 'sistemi yıkacak para birimi' gibi idealize edilmiş 'inanmış' gruplar ve türevleri, fiyat hareketine oynayan 'fırsatçılar' ve ne yaptığını bilmeyen 'ahmaklar' bulunuyor. Hangi gruba girerseniz girin ya da yatırım yapmayı düşünenlerdenseniz kripto para birimlerini şu anda TL ya da dolar gibi düşünmek hatasına düşmeyin. Bir emtia gibi yaklaşmak, yüksek fiyat dalgalanmalarının yaşanabileceğini göz önünde bulundurmak ve özellikle nakde dönme de sıkıntılar yaşanabileceğini bilmelisiniz. Özellikle nakde dönüşlerde fahiş komisyon oranlarının olduğunu göz önünde bulundurmanız gerekiyor. Portföyünüzdeki altın gibi değerlendirmek ve belirli miktar sınırlamaları getirerek kripto paralara giriş yapın. Sistemi tanımak, "Cüzdan nedir? ICO, altcoin vs nedir?"leri öğrenene kadar geçecek sürede sistemin güvenilirliği ve fiyat hareketleri ile ilgili kendi fikirleriniz oluşacak. Böylece ana yatırım stratejinizde 'kripto para metası'nın ne kadar yer tutacağını daha sağlıklı ve kendi risk algınıza uygun şekilde belirleyebilirsiniz. Geliriniz ve varlıklarınızı tehdit etmeyecek şekilde bir miktar 'satoshi'nin portföylerde yer alması bana makul geliyor.

Kripto paralara olan bu ilginin güzel tarafı bence şu: Özellikle yeni kuşak finansal okuryazarlığını hiçbir kurumun başaramayacağı şekilde artırıyor. Fiyat hareketleri takip ediliyor, teknik analiz kasılıyor (!) stop-loss'lar konuşuluyor, kâr/zarar hesapları yapılıyor. Ve gençler bütün bunları gönüllü olarak yapıyor. Bu temel üzerine çok daha sağlıklı yatırım stratejilerinin kurulabileceğini düşünüyorum. Özellikle finansal okuryazarlığı artırması için çalışan kurum ve şirketlerin çıkış noktası teknolojiyle iç içe olan kripto paralar olabilir. Bu ilgiyi daha sonra klasik yatırım araçlarına kaydırmak gerekli mi bilemiyorum ancak mümkün.

*Forbes Türkiye, Finans Editörü