Atın Kolunuzdaki Saati Denize!

Yazı Mehmet ÇELİK Zamanın tadını çıkarman yerine hesabını yapan biriyseniz tik tak: Zamana kaçamak bir bakış kitabından uzak durmanız gerek. Saatler ve zamanla ilgili birçok harika kitap mevcut. (Carlo M. Cipolla'nın Zaman Makinesi - Saat ve Toplum 1300-1700 kitabı gibi.) Sadece takvimlerin tarihiyle ilgilenen tarihçiler ve araştırmacılar bile var (G. J. Whitrow, D. E. Duncan ve Takvim Zamanın Efendisi midir? isimli küçük ama önemli bir kılavuz kitabın yazarı olan Jacqueline de Bourgoing gibi). Konuyla ilgili bilimsel kaynaklar da çoktur. (Stephen Hawking, Stephen Jay Gould, Peter Coveney, Roger Highfield, Ilya Prigogine gibi bilim insanları zamanın yapısıyla ilgili önemli eserler yazdı.) Bronz masa saati, Lorenzo Burchiellaro (1960'lar) Bütün bu ciddi kitapların yanında öyle bir kitap var ki yapısı gereği hiçbir yere sığmıyor. Okuyan veya okuyacak olan her saatseveri allak bullak ettiğini/edeceğini düşündüğüm bu eşsiz kitabın adı, Tik Tak: Zamana Kaçamak Bir Bakış (Pip Pip: A Sideways Look at Time). Yazarı ise Jay Griffiths adında, aklı ve kalbi birlikte çalışan, vicdan sahibi, çevreci bir İngiliz. Jay Griffiths kitabında yeryüzünde tek bir zamanın olmadığını, aksine tahmin bile edemeyeceğimiz pek çok zaman anlayışının bulunduğunu ve zamanın politik bir olgu olduğunu açıklıyor. Bununla birlikte modern Batı'nın sahip çıktığı ve kabul ettirdiği zaman kavramının kültürel emperyalizmin gizli bir yapı taşı olduğunu da şimdi belki de yanlış anladığımız bir geçmişten günümüze kadar taşıyıp getirdiği çeşitli düşünceler eşliğinde anlatıyor. Jay Griffiths, küresel şimdiki zamanın (kendi deyimiyle Ortak Evrensel Zaman - UTC - Coordinated Universal Time) dünyamızı bozduğuna, insanı da insanlığından çıkardığına inanıyor. Yazar, egemen zaman/ saat dayatmasının diğer zamanları, farklı insan topluluklarının, hatta cinslerinin (kadınların ve erkeklerin bile zamanı yaşayışının farklı olduğu) zamanını yok ettiğini; coğrafya ve baskıcı kültürlerin zamanı başka türlü değerlendirme şansımızın önüne set çektiğini, aslında modern insanın yeryüzündeki zamanı hiç anlamadığını, kavrayamadığını 'Modernlik kasılmayı ve kaygıyı bilir, saati değil.' diyerek anlatıyor. Sonra uygarlığın insanı köşeye sıkıştıran yıpratıcı temellerini sıralıyor: 'En çok kentler yaratır modernliğin saate bağlı zamanını; onlar, tüm dünyayı saat ve takvimin yapaylığı üzerine yapılandırır. Modern kent hayatının yüreği saattir, durmadan daha hızlı, daha hızlı atar. Kasıl, ürk, kasıl, ürk. İnsanlar, modern toplumun çılgın hızından bahsetmektedir. Hız, bu kitabın da göstereceği gibi, bugünün toplumunda hakim olan unsurdur. Hız, aldatıcı ve cazip, heyecanlandırıcı ve zalim, fantastik ve faşizandır, her şey hızlandırılmıştır; ilişkilerden geçici işlere, hazır yemekten hazır giysilere, hazır bilgiye kadar zaman kısaltılmış izlenimi uyandırır. Hızlandığı gibi, gittikçe daha küçük parçalara bölünmeye başladı zaman. Ajandalarda, randevu saatleri için on beşer dakikalık dilimler ayrılıyor artık. Bilgisayar ekranlarının köşesine çöreklenmiş saatler var; bilgisayarlar da zaten zaman, piko saniyeler ve nano saniyelere, insanın zamanı algılayışının da, duyduğu ihtiyacın da çok ötesinde birimlere ayırıyor, sadece durmadan bölmek adına.' Jay Griffiths 'Vakit nakittir.' düşüncesinin saçmalığını, insanın zamanı kullanarak kendini ve dünyayı yok etmesini örneklerle anlatıyor ve bütün bunları da âdeta hesaplaşma denebilecek acı/ keskin bir dille yapıyor: 'Kasım 1994'te, aşın çalışmaktan bunalan Birminghamlı Christopher Bryant adlı bir avukat, bir ip alıp kendini astı. (...) Ölümünden sonra, köle gibi çalıştığı avukatlık firması, Bryant'ın annesine bir fatura gönderdi. Ona Christopher'ın öldüğünü bildirmek için harcadıkları vakte istinaden.' Buna benzer çeşitli olaylardan ve istatistiklerden sonra yazarın acı acı söylendiğini, 'Vakit nakittir lafı bir yalan. Kanıp da almayın.' dediğini duyar gibi oluyoruz. Charlie Chaplin'in ünlü filmi 'Modern Zamanlar'ı (Modern Times) işaret eden Jay Griffiths fabrika işçisinin düşmanı saattir diyor. Saatler filmde bir silah gibi kullanılıyor, zamanın zorba temsilcisi gibi insanı köleleştiriyordu. Chaplin, filmde abartmıyordu, gerçeğin ta kendisine yaslanıyordu: 1900'lerin başında Hızlı Taylor olarak da bilinen Frederick Winslow Taylor adlı ABD'li endüstri mühendisi, işte verimlilik için bir proje geliştirmişti. Projede tuvalete gitmek için harcanan saniyeler bile hesaplanıyordu. (Bu proje zamanla daha da ileriye götürüldü: 2003'te Arjantin'de bir süpermarket zincirinde kadın çalışanlar tuvalet ihtiyacı halinde işlerini bölmemeleri için günde sekiz saat altlarında bebek bezleriyle kasada duruyordu. Elbette kraldan çok kralcılardan mürekkep iş hayatında başka olaylar da yaşanmıştır. 2010'da da bir medya kuruluşunun arşiv yöneticisi, çalışanların iki kayıt formu doldurmalarının arasındaki süreyi ölçmek için teknik servisten bir program istemişti.) 'Uyuyan Çingene' - Henri Rousseau (1897) Para ile zaman arasındaki ilişkinin aslında modern dönemde artış göstermediğini, bu ilişkinin tarihinin çok eskilere uzandığını da kitapta okumak mümkün. Geçmişten bu yana saatleri saymak ve para saymak, insanlığın zihninde karşı konulmaz biçimde birbirine uyar. Roma İmparatorluğu'nda Satürn, (Kronos veya Zaman ile ilişkiliydi) 'Darphane Tanrısı' diye de bilinirdi, çünkü Roma'nın serveti, onun tapınağına bağlıydı. Oysa birçok kabile toplumunda, günde yalnız dört saat çalışılıyormuş, hatta bazılarında iş için kullanılan bir kelime dahi yokmuş. Vaktin nakit olduğu Batı'da ise işkoliklik ileri boyutlara ulaşmıştır. Aşırı çalışkan toplumlarda intihar olaylarının çoğalması önemli bir işaret olmasına rağmen üretim baskısı nedeniyle geriye dönmek mümkün olmuyor. Hiç eskimeyen Shakespeare, Troilus ve Cressida'da şöyle yazar: 'Zamanın arka cebinde bir cüzdan vardır efendim.' İngilizcede dakika anlamına gelen 'minute' kelimesinin artık eskimeye yüz tutmuş bir anlamı da küçük bir bozuk paradır. 'Vakit nakittir.' mottosu, tüm bir tüketicilik felsefesini destekler: Geleceğin ürünlerine sürekli olarak şimdiden sahip olmayı özendirerek şimdiyi aldatır ve acıklı bir hale getirir, gelecekteki mutluluğu bekleyerek hem biriktirir hem de harcarsınız. Gelecekteki o mutlu zamanlarda her istediğinize sahip olacağınızı umarsınız, ama gelecek hep erişemeyeceğiniz kadar uzaktadır, paranız asla zamanınızı yakalayamaz. 1950 ila 1990 arasında yaşamış kişiler, insanlık tarihinde kendilerinden önce yer alan tüm kişilerden daha çok mal ve hizmet tüketmişlerdir.Saatlere ve zamana bakışın ifrattan tefrite varan ölçüde ele alındığı ve bu devasa konunun çok istismar edildiği ayan beyan ortada. Hemen her şeyi mucizevi olduğu iddia edilen araçlar ve nesnelerle çözmek mümkün değil oysa, bunun için insan yahut doğanın katkısı gerekiyor. Demek istediğim bir mekanizmayı oluşturan ruh çok daha önemlidir kendisinden, çünkü saatler en azından nesne olarak zanaat, bilim ve sanat arasında simgesel / kültürel bir köprüdür, amaç değil araçtır ya da ne gösterdiğinden ziyade bir sanat eseridir. Her şeyi daha küçük parçalara bölen ve hızlı yaşamaya zorlandığımız hayatın bir ilerleme olduğunu iddia eden anlayış ise yeniden değerlendirilmeye muhtaç. Jay Griffiths de kitabında bu sığ anlayışı arkasındaki tarihsel, insani ve ekonomik nedenleri de göstererek eleştiriyor. Tik Tak: Zamana Kaçamak Bir Bakış - Jay Griffiths, Ayrıntı Yay. Kitabın girişinde başlayan ve okuru hırpalayan salvolar birinci bölümün son cümlesinde doruk noktasına varıyor: 'Atın kolunuzdaki saati denize!' diyor yazarımız. Denize atılması söylenen saatin aslında bir saat değil, bir tahakküm zihniyetinin, bizi kendine esir eden yanlış bir zamanı ölçmek fikri olduğunu anlıyoruz. Jay Griffiths bir şeyleri tamir etmenin bile bu hızlı hayat içinde zamana karşı bir protesto olduğunu düşünüyor: 'Yeni nesneler, plastik veya sentetik olanlar, onarılamaz ve değişmez, eğilmez veya büyümez. Kırılır. Veya kırılmaz. Onların 'ikili' bir hayatı vardır ve ikili bir zamanda bulunurlar. Ya ölü ya canlıdırlar, arada bir yerde değil. Garip bir çekim vardır bu ikili hayata, çünkü uyumsuzluk eğilimi taşıyan doğal nesnelerin tersine modern tüketim ürünleri, düzene, çöpe atılabilirliğin aldatıcı düzenine meyillidir.' Yazar Batı'nın zaman algısı dışındaki ihtimalleri araştırıyor; insanlığın zamanı nasıl algıladığı ile ilgileniyor ve dünyayı dolaşarak edindiği bilgileri bize aktarıyor. Sonunda anlıyoruz ki, medeni olmadığı düşünülen kabileler zamanla Batı gibi maddi değil, doğaya yakın ve duygusal bir bağ kuruyor. Orada zaman; şimdi, geçmiş ve gelecek, bildiğimiz anlamını yitiriyor. Örneğin Burundi'de zaman sayılmak yerine tarif edilirmiş; diyelim biriyle karşılaştığınızda hava onun yüzünü göremeyeceğiniz kadar karanlık ise ve karşınızdakine kim olduğunu sormanız gerekiyorsa bu gecelere 'senkimsin- gecesi' deniyormuş. Baffin Adası'ndaki Inuit halkı için 'uvatiarru' kelimesi de hem 'geçmişte, çok eskiden' hem de 'ileride, çok sonra' anlamlarına geliyormuş. Bu toplumlarda geçmiş geçip giden bir şey anlamına gelmeyebiliyor. Maorilere göre, geçmiş, önlerinde uzanır, böylece Maori yazar Witi Ihimaera'nın deyimiyle onlar, 'Geleceğe doğru geri yürür, yüzleri geçmişe dönüktür.' 'Parçalanmış Zaman'- Michael Rovner (2009) Kuzey Amerika yerlilerinin dillerinde 'dünya' sözcüğü, yıl anlamına da geliyor; doğal olarak birinin dönüşü, diğerinin de dönüşüdür diye düşünülüyor. Yakutlar ise 'Bir yıl bitti.' anlamında 'Dünya geçti.' diyorlarmış. Brezilya'daki Mato Grosso do Sul'da yaşayan Guarani-Kaiowá yerlileri, 'Kaç yaşındasın?' anlamında, 'Guavira, yaşamında kaç kez çiçeklendi?' diye soruyormuş. Azteklere göre zaman, birbirini izleyen beş güneş veya belirsiz uzun zaman dilimlerine göre ilerliyormuş: Dört Kaplan Güneşi, Dört Rüzgâr Güneşi, Dört Yağmur Güneşi ve içinde bulunulan Güneş'e atfen Dört Hareket Güneşi. Zamanı bir tanrı olarak gören Mayalar ise 260 günlük döngüyü takvimdeki en önemli zaman birimi kabul ediyordu; bunun, hamileliğin başlangıcı ile doğum arasında geçen dokuz aylık süreyi temsil ettiği düşünülüyordu. Kitapta dünyanın farklı bölgelerinde yaşayanların zaman aralıklarını, birbirinden farklı yöntemler ve nedenlerle belirlediklerine, örneğin ayları nasıl ayırdıklarına dair öyle güzel bilgiler var ki şaşırmadan okumak zor: 'Mississippi Vadisi'nin aşağı bölgelerinde yaşayan Natchez kabilelerinin ayları arasında Geyik ayı ve Çilek ayı, Küçük Mısır, Karpuz, Dut, Ceviz ve Büyük Mısır ayları, Hindi, Bizon, Ayı ve Kestane ayları vardır. Madagaskar'daki Malagasi halkının takviminde ise Su Kabağı Çiçeği ayı ve Sekoya Ağacının Gölgesini Arayan Boğa ayını Beç Tavuğu Uykusu ve İp Çürüten Yağmurlar ayları izler. (Bu ipler genelde hayvanları bağladıkları iplerdir.) Lakota Kızılderilileri ise geleneksel olarak yılı, ayın hareketlerine göre bölerek adlandırır: Çimlerin Yeşil Olduğu Ay, Böğürtlenlerin Olgunlaştığı Ay (ağustos ortası), Düşen Yaprakların Ayı (ekim başı), Kar Körü Ayı (ocak sonu) gibi. Değişen coğrafyalar ve hayvanlar, hem zamanı hem de mekânı tarif eder. Batı'nın, ne zaman ne de mekân için bir ayırt edicilik taşıyan egemen zaman ölçüsüyle taban tabana zıttır bu. (...) Hindistan'ın Andaman ormanlarında insanlar, koku takvimi kullanır; yılın dönemlerini, çiçeklerin ve ağaçların kokularına göre tarif ederler. Navajo Mitolojisi'nde, İlk İnsan'ın takvimi nasıl bulduğu anlatılır: İlk İnsan, önce kuma mevsimleri gösteren bir şema çizmiş, sonra şemayı yaz ve kış olarak ikiye ayırmış. Sonra da ayları göstererek, özelliklerine göre isimlendirmiş. Batı'nın kasım dediği aya Hafif Rüzgâr demiş; ocağa Kar Tabakası adını vermiş; şubata Yavru Kartallar ayı; nisana Narin Yapraklar ayı ve eylüle de Olgunlaşan Bitkiler ayı demiş. Her ay için, onu daha iyi tanımlayabilmek amacıyla, bir 'kalp' ve iyi talih belirtisi olarak 'yumuşak bir tüy' atfetmiş. Kar Fırtınası ayının kalbi buzdur, yumuşak tüyü de sabah yıldızı. Geniş Yapraklar ayının kalbi rüzgâr, yumuşak tüyü ise yağmurdur. Batı'nın bitmek tükenmek bilmeyen sayılarla dolu egemen saati (11.48) veya takvimi (30/06/97) ise, zaman için bir duyguya yer veremeyecek kadar hissizdir. Orada kalplere, yumuşak tüylere yer yoktur.' Kitapta sözü edilen yazarlar ise bize başka bir bakışın yolunu açıyor. Jorge Luis Borges 1964 yılında yayımlanan Labirentler adlı kitabında şöyle der: 'Zaman, benim yapıldığım maddedir. Zaman beni taşıyan bir nehirdir, ama ben nehirim; beni yiyip yutan bir kaplandır, ama ben kaplanım; beni tüketen bir ateştir, ama ben ateşim.' İşte buna benzer bilgilerin olduğu Tik Tak: Zamana Kaçamak Bir Bakış, Türkçeye 2003'te çevrildi (Ayrıntı Yayınları), ama maalesef bunca yıldır yeni baskısı yapılmadı. (Nedeni de çok basit: Alıcısı yoktu.) Ben bu kitabı ilk çıktığında heyecanla okudum. Ufuk açıcı bir eser olduğu için arada sırada bazı bölümlerini yeniden okuyorum ve pek çok arkadaşıma da hediye ettim. Hemen hepsi sessizlikle karşıladı. Nedense çoğunluk bu kitabın üzerine konuşmak, tartışmak istemedi. Çünkü kitap, düşünmekten korktuğumuz bir zamanı bize hatırlatıyordu. Maya takvimi Zamanı gösteren bir saati satın almanın 'statü ve onur' elde etmenin bir yolu olduğuna inanılan zamanlar da yaşandı, yaşanıyor. Tik Tak: Zamana Kaçamak Bir Bakış; saati, zaman bilgisini elde tutanların bu bilgiyi kendi çıkarlarına göre yontmalarını (çalışma saatleri) toplumların yapay ve zorla düzenlenmiş adaletsiz dilimlere ayrılması (sınıf farklılıkları) ile ortaya çıkan çelişkilerin ve insan / doğa tahribatının acıklı tarihi olarak da okunabilecek bir kitap; en azından ben böyle okuyorum. Tik Tak: Zamana Kaçamak Bir Bakış kitabı yine yapısı gereği sular seller gibi okunacak bir kitap değil. Aksine çok yavaş ilerlemek, edindiğimiz bilgileri hazmetmek gerekiyor. Bir başka konu ise kitabın sonundaki kaynakçada yer alan yüzlerce eserin ancak belki ancak yüzde 5'i Türkçede mevcut! Jay Griffiths hayranlık duyulacak bir insan, anlatım biçimi çok güçlü ve dar kalıplara sığmayacak bir yapıda. Bütün akıllı insanlar gibi boş konuşmayı hiç sevmiyor, kurduğu her cümle belirli bir ağırlıkta. Her şeye rağmen kitapta kaybolan değerler adına, katılmanın güç olduğu bazı fikirler de öne sürülüyor, bazen yazarı anlıyor ve hak veriyorum. Kurulmuş, tıkır tıkır işlemesi düşünülen modern zamanların, doğanın yavaş ve kendine has karmaşık ritimlere sahip eşsiz zamanına meydan okumasının birçok şeyi yok ettiği bir gerçek, kitaptaki örnekler dışında, günlük hayatımızda kendimizin de farkına varacağı ve sürüp giden bir yok etme mantığı insanın olduğu her yerde acımasızca çalışıyor. Eseri hayal kırıklıkları ve acı çeken düşünceli insanlardan bir çeşit ağıt gibi de okuyabiliriz. Jay Griffiths tıpkı Ahmet Haşim'in 1921'de yayımlanan ve alaturka zamandan alafranga zamana geçişle hayatımızda değişen şeyleri konu edinen 'Müslüman Saati' makalesiyle aynı endişeleri taşıyor, aynı sıkıntıları paylaşıyor. Tik Tak: Zamana Kaçamak Bir Bakış kitabını okuyanlar aşağıdaki cümlelerin Ahmet Haşim tarafından değil de bu coğrafyada yaşamış bir Jay Griffiths tarafından yazıldığını bile düşünebilir: 'İstanbul'u yenileştiren ve yerlisini şaşırtan istilâların en gizlisi ve en tesirlisi yabancı saatlerin hayatımıza girişi oldu. 'Saat'ten kastımız, zamanı ölçen âlet değil, fakat bizzat zamandır. Eskiden kendimize göre yaşayışımız, düşünüşümüz, giyinişimiz ve kendimize göre, dinden, ırktan ve ananeden hayat alan bir zevkimiz olduğu gibi, bu hayat üslubuna göre de 'saat'lerimiz ve 'gün'lerimiz vardı. Müslüman gününün başlangıcını şafağın parıltıları ve nihayetini akşamın ziyaları tayin eder. Madenden sağlam kapaklar altında saklı tutulan eski masum saatlerin yelkovanları yorgun böcek ayakları tarzında, güneşin sema üzerindeki hareketiyle az çok ilgili bir hesaba uyarak, minenin rakamları üzerinde yürürler ve sahiplerini, zamandan aşağı yukarı bir sıhhatle, haberdâr ederlerdi. Zaman sonsuz bahçe ve saatler orada açan, gâh sağa gâh sola meyleden güneşten rengârenk çiçeklerdi. Yabancı saati kuşatmasından evvel bu iklimde, iki ucu gecelerin karanlığıyla simsiyah olan ve sırtı, çeşitli vakitlerin kırmızı, sarı ve lâcivert ateşleriyle yol yol boyalı, azîm bir canavar halinde, bir gece yarısından diğer bir gece yarısına kadar uzanan yirmi dört saatlik 'gün' tanınmazdı. Ziyada başlayıp ziyada biten, on iki saatlik, kısa, hafif, yaşanması kolay bir günümüz vardı.' Bir İnuit ailesi, Alaska (1929) Hiç bilmeyen biri de şu cümlelerin Jay Griffiths tarafından değil de başka bir coğrafyada yaşamış bir Ahmet Haşim tarafından yazıldığını düşünebilir: 'Zamanın tarif edilişi, fark edilmese de ideolojik bir şeydir (Zaman hep iktidarla ilişkili olmuştur.). Bugün, Batı'daki sayısal zaman, zamanın takıntılı bir şekilde durmadan bölünmesi, en küçük parçalarına ayrılması, sayılması, hesaplanması, Isaac Newton'ın 'mutlak, doğru ve matematiksel zaman'ı ile tüm farklı zamanları dışlamaya başlayan, sefil Benjamin Franklin ile 'Vakit nakittir.' demeyi öğrenen sanayi toplumunun ve sanayileşme sonrası toplumun ideolojisine uymaktadır. İşte zamanın içi –zarafeti ve cömertliği– bugünün zalim ve kaba zaman muhasebecilerince böyle boşaltıldı. Femto-saniyelerle, sezyum atomlarıyla modernliğin zamanı bölündü ama herhangi bir nitelik kazanmadı. Dijital saatler zamanı parçalara ayırır; bunlar füzyon değil fizyon aletleridir, tam da içinde bulunduğumuz fizyon çağına uygun bir şeydir. Dijital kekeleme tiktatiktaktak tekrarlar kendini. Amerika yerlilerinin zamanın canlı olduğu inancı karşısına, ânı canlandırmak yerine onu en kısa zaman dilimi saplantısıyla öldüren, böldükçe kişiliğini yok eden dijital saatler çıkıyor.' Okuduğunuz bu yazı çoğunlukla kitabın birinci bölümüne ilişkin bilgilere dayandırılarak yazıldı. İlk bölüm saatlerle kuşatılarak tatsız bir hale gelmiş günümüzü ve 'şimdi'nin dünyanın çeşitli yerlerindeki tasvirlerini ele alıyor. 'Hız' ile ilgili olan ikinci bölümü, 'geçmiş' ve zamanın 'karnavalları ve ritimleri' ile ilgili bölümler takip ediyor. 'Kadınlar için zaman' ile ilgili olan bir sonraki bölümü, 'cinsiyet', 'iktidar' ve 'para' ile ilgili bölümler izliyor. 'İlerleme' ile ilgili bölümden sonra 'gelecek', 'doğa' ve 'ölüm' ile ilgili olan bölümler geliyor. Son bölüm ise 'vahşi,' özgür bırakılmış, kısıtlanmamış zamanla, böyle bir zamanın olası kavrayışlarıyla ilgili. Tik Tak: Zamana Kaçamak Bir Bakış'ta yer alan bölümler, birden on üçe kadar, birbirini izleyen rakamlarla numaralandırılmış ve bir ok gibi geçip giden doğrusal zamanı eleştiriyor. On üçüncü bölüm ise dünya üzerindeki nadir doğal alanlardan birinde, vahşi bir nehrin aktığı vahşi topraklarda, anlatılan masalların 'çok eskiden, gelecekte' sözüyle başladığı Alaska'da yazılmış. 'Yabani Zaman' başlıklı son bölüm, kayıt dışı tutulan on üçüncü saati, saatle sınırlandırılmamış Yabani zamanı simgeleyen bir kitap kapağının görseli, Once Upon a Time in Aotearoa, Tina Makereti (2011) Özetin özeti, Jay Griffiths diyor ki: Modernliğin takıntılı zaman ölçümleri, sizi zamanın kendisine yabancılaştırır; zamanın bu ölçülere göre dilimlenmesi sizi, diyelim acıkma saatlerinize ya da bir kafede yaptığınız gevezeliğin süresine göre, yani zamanı gerçekte tecrübe ettiğiniz şekliyle dilimlemekten uzaklaştırır. Radyodaki tik takları dinlerken gökyüzünde akıp giden zamanı, mesela bir tarlakuşunun caz nağmelerini dinleyemezsiniz. Anı ölçmek, onun kalbini hissetmenizi ya da onun yumuşak tüyünün sizi gıdıklamasını engeller. Zamanı kovalamak yolda bırakır sizi. Refik Halit Karay da bir vakitler söylemiş olduğu bir cümle ile sohbetimize katılır gibi oluyor: 'Akşamüstü kırlarda keklik sesi işitmemiş olanlar, bu saate ve bu tabiata yakışan en hoş nağmeyi duymamışlar demektir.' Güneş saati üzerindeki Latince deyiş, 'Hepsi (her saat) yaralar, sonuncusu öldürür.' anlamına geliyor. Kitaba geri dönelim ve 198. sayfada duralım: 'Hindu düşüncesine göre ağaçlar, eski filozoflardır. Hinduizm'de evren büyük bir ağaçtır. Ağaçlara saygı neredeyse evrensel bir din olmuştur tüm çağlarda; Budistler için de incir ağacı bir bilgelik sembolüdür. Çin, Mısır, Japon, İskandinav ve Germen bilgeliğinde, hayat ağacına saygı duyulur. İslamiyet'te çiçeğe durmuş ağaç, aydınlanmayı ve bilgeliği temsil eder. Ağacın gövdesinde ve kök salmış ağacın insanlığın dostu olduğuna dair ezeli bir bilgi vardır sanki. Batı bilimi göstermiştir ki onlar dünyanın akciğerleridir, ekosistem için çok büyük önem taşırlar ve milyonlarca türe ev sahipliği yaparlar. Ağaçlar, gerçekten de hayat ağaçlarıdır. Zaman farklıdır ağaçlık bir yerde, bazı ağaçların yüzlerce, hatta binlerce yıldır yaşadığı düşünülmektedir; halbuki bugünün insanı için ne kadar önemsizdir ağaçların geçmişi.' Yazar, yabani zamanları anlatmaya ise güneş saatleri ile başlıyor: 'Mesela güneş saatleri, yalnız gündüzü kuşatmış ve evcilleştirmişti; bu saatlerin zamanında, geceleri 'saatler' yoktu, alacakaranlıktan sonra ibrenin gölgesi yayılırken zaman, karanlık gecenin, yabani zamanın gölgeleri arasına karışırdı.' Tik Tak: Zamana Kaçamak Bir Bakış, saatlerle ilgilenen, zaman üzerine düşünen herkesin elinin altında bulunması gereken bir başyapıt, kaybedilen değerleri anlamak için bir kılavuz, kendimizi inşa etmek için, nerede durduğumuzu görmek için bir ayna.Son cümle Ahmet Haşim'den olsun; kitabın ruhunu taşıyor diyerek yazının ucuna ekliyorum: 'Çölde yolunu şaşıranlar gibi, biz şimdi zaman içinde kaybolmuş kimseleriz.' Son cümle Ahmet Haşim'den olsun; kitabın ruhunu taşıyor diyerek yazının ucuna ekliyorum: 'Çölde yolunu şaşıranlar gibi, biz şimdi zaman içinde kaybolmuş kimseleriz.'