Otomatikle Tanışma

Yazı John-Michael O'SULLIVAN 'Sonunda! Yüzyıllardır Kurulan Bir Hayal Gerçek Oldu!' Harwood'un reklam kampanyası işte bu minvalde bir heyecanı vurguluyor ve şöyle devam ediyordu: 'Yeni bir saat ve sesi tıpkı Big Ben'inkine benziyor.' Ardından, Londra'daki zamanın meşhur mağazası Selfridges devreye girdi ve bu 'yeni icadın' farklı segmentlerdeki diğer üst düzey markaların ürünleri arasında boy göstermesini sağladı. Mağaza, ürünü âdeta kutsamıştı. Zira tanıtım safhasında, şu ifadeyi kullanıyordu: 'Saatin Geleceği – Çok Yakında Kolunuzda Olacak.' Devamında ise saatin gururla mağazanın prestijli Saat Departmanı'nda sergileneceği belirtiliyordu. Atlantik'in diğer kıyısında ise New York gazeteleri bir mucizeyi tarif edercesine 'Daimi çalışan bir modele sıra geldi,' ifadesini öne çıkarıyor ve ABD'nin dört bir tarafındaki mücevherciler, müşterilerini, kendi tarzlarında hazırladıkları ilanlarla bu yeni keşifle tanışmaya davet ediyordu. Daha da ötesi, şaşaalı New York Belediye Başkanı Jimmy Walker, bu yenilikçi kol saatiyle fotoğraflanmış; akabinde Hearst grubundan maceraperest gazeteci Grace Drummond-Hay, 1929'da Graf Zeppelin'in dünyanın etrafındaki ilk turu için bu saati bir zaman tutucusu olarak kullanmıştı. Harwood'un ozalit taslağında, tahterevallinin pandül hareketinden ilham aldığı otomatik mekanizması görülüyor. Zamanla bu hikâyenin kahramanı, bir alınyazısı olarak, 'yüksek irtifadakilere' göz kırpmış ve zenginlerin, ünlü kişilerin kolunda kendisini göstermeye başlamıştı. Kuzey Londra'nın bir kaldırımında durulduğunda ise küçük bir saat tamiri dükkânı dikkat çekiyordu. Burası, John Harwood'a ait saat imparatorluğunun son adresiydi. Bir saat ustasının oğlu olan Harwood, 1893 yılında Bolton'da doğdu. Oldham'daki Hirst Brothers'ta çalışmaya başlamadan önce, saat tamiri işi yapan yerel bir firmada çıraklık yapıyordu. Oldham'daki işinden, elinde Alfred Hirst'in methiyelerle dolu referans mektubuyla ayrıldı. Hirst o mektupta, muazzam hayal gücü ve girişimci ruhu bir yana, Harwood'dan şöyle bahsediyordu: 'O, iyi bir işçi. Yetenekli ve enerjik bir insan ayrıca. Eğer kendisini küçük mekanik işlerle ilgili bir pozisyonda görevlendirirseniz fazlasıyla memnun kalacağınız sonuçlar alacağınıza emin olabilirsiniz.' Birinci Dünya Savaşı patlak verdiğinde, John Harwood gönüllü olarak orduya katıldı. Sıradan bir hayattan cephedeki pek çok efsanenin arasındaki yerine geçiş yaptığında, kısa bir süre sonrasını da hayal ediyordu tabii. Cephedeki görevi, cephanelikten sorumlu başçavuşluktu. Elbette, savaş sırasında dahi kol saatlerinin nasıl geliştirebileceğini düşündü. Savaş sonrasında ise, seri üretilen kol saatlerinin ilk jenerasyondaki isimleri arasında yer alacaktı. Ateşkesten sonra Başçavuş Harwood, Man Adası'na yerleşti. Burada evlendi, başka bir saat firmasında işe başladı. Takip eden yıllarda, icat etmekteki doğal yeteneği ayyuka çıktı. Ailesinin hatırladıklarına göre; yaylı yıldız uçlu tornavida, hilesiz oyun kartı karma masası, yemek piştiğinde uyaran alarmlı saat ve üzücü bir şekilde pek takdir edilmemiş, yerleşik (ankastre) kesicisi de olan kek standı gibi icatları vardı. Ancak dünya tarihinin bir şansı olarak, Harwood'un ana meşgalesi, mükemmelleştirilmiş bir otomatik saatti. Bu arada yeni şirketteki günlerini, o zamanki saat kurma yönteminden kaynaklanan, gövdenin içinde kir ve toz birikme durumuna bir çare aramakla geçiriyordu. Zira o dönemin saatlerinde şimdiki gibi kurma kolu yoktu. Gövdenin bir tarafı açıktı ve kurma işi bir anahtar aracılığıyla yapılıyordu. 'Bu gidişata bir dur demek istedim,' dedi sonradan Harwood, 'Otomatik çalışan bir kol saatini insanlığa armağan etmeliydim.' Mucitler, Harwood'dan önce yüzyıllardır aynı amaç için uğraşıyordu ki tarihçiler ve saatçiler de böylesi bir icadı kendi sayfalarına not etmek adına âdeta bir savaşın içindeydi. Öte yandan, Alman Profesör Daniel Schwenter, 1700'lü yılların başında, daimi çalışan bir zaman tutucusunun fikrini ilk kez öne sürmüştü. Fakat Aydınlanma Çağı'na kadar bu fikrin daha geniş kitlelerce duyulması pek mümkün olmadı. Zira o çağın mucitlerinden Abraham-Louis Perrelet'nin profesörün fikrini mekanik gerçeklikle buluşturması, daimi çalışan saatlere giden yolu artık açmıştı. Açıkçası Perrelet'in açtığı yolu Viktorya Dönemi boyunca kimse tamamlayamadı. Bunda, kırılgan yapıdaki parçaların küçük ve işler bir mekanizmada bir araya gelip çalışmasının zorluğu etkiliydi. İmkânsıza yakın bir durumdan söz edilebilirdi. Tabii zaman geçiyordu ve biri imkânsızı elbette mümkün kılacaktı. John Harwood, kendinden önceki mücadelelerin pek farkında değildi. O, yaptığı işe odaklanmıştı ve bir hayali gerçekleştirmesine çok az kalmıştı. Attığı ilk adım, tüm bileşenleri öncelikle eski bir Swiss 13 model bir cep saatinden çıkarmak oldu. Ardından, iddia edilene göre, tahterevallideki çocukları izlerken aklına bir fikir gelmişti. Aşağı yukarı hareketleri gözlemledikten sonra saatin kurma kolunu çıkardı ve 300 derecelik bir kavisle tamponların arasına yerleştirdi. Harwood'un saati, tırtıklı bezelin döndürülmesi sonucu hasar görüyordu. Oysa hassas iç kısım, daima dış kısım tarafından hakkıyla korunmalıydı. Eğer kasa sıkı sıkıya kapalı olmazsa toz ve buğu sorunu oluşurdu. Prototip oluşturma süreci iki yıl kadar sürdü. Ancak işin lojistik kısmının saat endüstrisi açısından ikna edici düzeye gelmesi daha da uzun sürebilirdi. Bu işte gönüllü olan Cheshire'dan meslektaşı Harry Cutts'ın da desteğiyle Harwood, icadının patentini önce Britanya, ardından da Avrupa ve ABD için aldı. Sıra, tanıtıma ve üretici bulmaya gelmişti. İstikamet, tabii ki İsviçre'ydi. Kötü haber, Harwood, üretici bulamamıştı, ama oradan No 10 65 83 kodlu bir başka patentle geri döndü ve 1924'te, İsviçre'nin Bern şehrinde, icadını federal resmi kuruma onaylattı. Artık dünyanın ilk otomatik kol saatinin mucidi olarak anılıyordu. Harwood, prototiplerini geliştirmeye devam ediyor ve bu konuda kendisine destek verecek ortaklar arıyordu. O dönem, Manchester'lı mucit Louis ve Philip Alexander'la çalışmaya başladı ve Man Adası'ndan Londra'ya taşındı. Bu taşınış, aynı zamanda İsviçre'ye gidiş-gelişlerini de sıklaştırdı. İsviçre'nin Grenchen kasabasındaki Schild SA adlı firma, Harwood'un karmaşık mekamekanizması üzerinde çalışıyor ve bir bakıma onu inşa ediyordu. Kısa bir süre sonra Harwood, Fortis ve Blancpain adlı saat markalarıyla bir sözleşme imzaladı ve saatlerini kendi adıyla Britanya ve Avrupalı müşterileriyle buluşturmaya başladı. Artık işleri rayında gidiyordu. The Harwood Self-Winding Watch Company (Harwood Otomatik Saat Şirketi), övgüler eşliğinde 1929 yılının başlarında kuruluşunu ilan etti. Şirket yönetiminde, iki yönetici ortak vardı ve biri, yazının başında bahsi geçen Northern Whig adlı gazetenin editörüydü. Öte yandan, onca övgü ve şaşaaya rağmen, Harwood'un bu büyük buluşu yılda sadece 5.000 adet üretiliyordu. Şirket, bu 'yıldız' ürünün potansiyelini yükseltmek konusunda kararlıydı. Zira bazı anlaşmalar yardımıyla 150 bin adetlere ulaşmak mümkündü. Şirket, 'Bu saat, saat endüstrisinde bir devrim yaratmalı,' diyordu; 'Anahtarsız bir saat, endüstride şimdiye kadarki en çığır açan buluştu.' 1929'un Mayıs ayında, yüzlerce İngiliz dükkân, Harwood'un saatlerini 8 guineas (21 şilin değerindeki eski İngiliz altını – 1 şilin) fiyat etiketiyle satıyordu. Sıra, daha fazla pazara açılmaya gelmişti. Tren ve gemilerle sevkiyatlar başladı ve İsviçre'den Manhattan'a âdeta bir köprü kuruldu. Şirket, aynı dönemde, yatırımcıların desteğiyle –ki buna zamanının en önemlisi Walter Chrysler de dahil– Wall Street'te boy göstermeye başladı. Ancak zamanlama kötüydü. Harwood'un hayallerinin yıkılmasına hiçbir şey engel olamayacaktı. 1929'un Ekim ayında, Wall Street çöktü (Büyük Buhran zamanı). Eşzamanlı olarak Britanya'da da işler iyi gitmedi ve piyasalarda ABD'dekine benzer bir çöküş yaşandı. Tam olarak 20 Aralık 1932, saat 11.15'te Harwood Self-Winding Watch Company son nefesini verdi. Mucidin ilk patent aldığı tarihin tam sekiz yıl sonrasında, her şey yerle bir olmuş, şirket kapanmıştı. Şirketin kapanmasının ardından, John Harwood ortalıktan kayboldu. Kötü haberler peşi sıra geldi. Artık sektörde başka başarılı şirketler öne çıkmaya başladı ve Harwood gitgide unutuldu. Elbette, açtığı yolda ilerleyecek, yarattığı değeri daha da parlatacak şirketler olacaktı. En önemlisi de icadı için aldığı patentin süresi dolmuştu. Bundan sonra Harwood ve patenti, sadece tarihe düşülen bir nottan ibaret olacaktı. Harwood 1950'lerin ortasında, umulmadık şekilde tekrardan görünür oldu. Rolex, yeni otomatik saat mekanizmalarının tanıtımını John Harwood'un adını anarak yapıyordu. 1957'de tekrardan ortaya çıktı ve British Horological Institute tarafından Altın Madalya ile ödüllendirildi, ki sonra sekiz kez daha muadil onura layık görüldü. Ödül törenindeki konuşmasında şöyle diyordu Harwood: 'Şunu rahatlıkla söyleyebilirim ki etrafımdaki birkaç arkadaşla birlikte unutulması mümkün olmayan bir değer yarattık. Buranın dışında, dünyanın pek çok yerinde de, yaptığımız işin her zaman takdir göreceğine eminim.' John Harwood, ödül töreninden yedi yıl sonra, 71 yaşında hayatını kaybetti. Orijinal Harwood saatleri, 30 bin adet kadar var ve bazı vintage saat satan internet sitelerinde veya özel forumlarda karşınıza çıkabilir. Öte yandan, onun bu icadına destek veren, onu herkesten daha fazla ciddiye alan İsviçreli saat markası Fortis, Harwood Otomatik Saatleri'nden ilham alan bir seri üretmeye başladı. Harwood'un iki oğlu vardı ve ikisi de birbirinden farklı şekilde hayatlarını sürdürdü. Büyük olan Peter, Kanada'ya göç etti ve uçak mühendisi oldu. Diğer oğul John ise Harwood'un çırağı olarak Harrow adlı saat tamir dükkânında çalıştı. Babasının ölümünden sonra John, bir süre daha işleri yürüttü ve 2016'da emekliye ayrıldı. Harwood'un üç jenerasyon kadar süren işi, sessiz sedasız son bulmuştu. Ancak, geride bıraktığı çok ama çok önemli bir şey vardı: Patenti alınan dünyanın ilk otomatik saati. 1929'un Mayıs ayında, yüzlerce İngiliz dükkân, Harwood'un saatlerini 8 guineas (21 şilin değerindeki eski İngiliz altını – 1 şilin) fiyat etiketiyle satıyordu. 1950'lerin ortasında, Rolex, yeni otomatik saat mekanizmalarının tanıtımını John Harwood'un adını anarak yapıyordu. Zira ilanlarda hem onun hem de mekanizmasının görseli vardı.