Saat nasıl takılır?

Yazı Mehmet ÇELİK Smithsonian Enstitüsü'nün dergisinde 2014'te yayımlanan bir makaleye göre dünyanın giyilebilir ilk üstün teknolojik aygıtı cep saatidir. 15. yüzyılda ortaya çıkan cep saatleri insanlık tarihinin en önemli teknik gelişmelerinden biriydi, saatçilik dünyasında ise devrimci bir ilerlemeydi. Peki ama bu noktaya nasıl gelinmişti? Cevabı basit: Bugün çevremizdeki pek çok eşyanın temelinde yatan anafikir sebebiyle: İhtiyaç ve arzu. Romalı Plinius'un, en eski kayıtlardan birinde Naturalis Historia (Doğa Tarihi) adlı eserinde söylediğine göre başlangıçta gündüz yekpareymiş; Roma hukukunun en eski kanun derlemesi ve Avrupa hukukunun da temeli olan On İki Levha Kanunları'nda (M. Ö. 451-M. Ö. 449; Leges Duodecim Tabularum) yalnızca gündoğumu ve günbatımı yer alıyordu. Erken dönemlerde günlük hayatın pratik sorunlarını çözmenin yanında üst düzey lüksün bir simgesi olan cep saatleri 16. yüzyıldan itibaren (seri üretimin yaygınlaştığı tarihlere kadar) kişinin toplumda sahip olduğu konumu da yansıtıyordu. Bütün bunların yanında zamanla erkek modasının ayrılmaz bir parçası da olacaktı. İlk cep saatleri aslında bildiğimiz cep saatlerinden değildi, çünkü kadranlar açıkta olduğundan bir kapakla korunuyordu; bu nedenle saatin şekli de yumurtaya benziyordu, cepte taşınması zordu, bir kılıf içinde taşınabiliyordu. Daha sonra kapağı açmadan saati okuyabilmek için ızgara şeklinde süslü kapaklar yapıldı. İlk kez 1500'lerin ortalarına doğru cep saatleri yumurta formundan klasik dairesel şekline kavuştu. Cep saatleri 1700'lerin sonuna kadar saatler soylular, en üst düzey din adamları ve devlet görevlileri tarafından kullanılabildi. Fakat bu üst düzey görevlilerin günün hangi saatinde olduklarını tam olarak bilmeleri mümkün değildi; çünkü erken dönemlerde saatler günde bir saate varan sapmalar yaşıyordu. Manivela tipi eşapmanın icadıyla sapmalar günde birkaç dakikaya indi; işte bu dönemde takım elbise ortaya çıktı. George Brummell isimli, stiliyle ünlü bir İngiliz; ceket, yelek, gömlek, kravat ve pantolondan oluşan takım elbisenin öncüsü oldu. Atölyelerden fabrikalara geçildiği 1850'lerde ise cep saatleri üretimi hem çoğaldı hem de ucuzladı. Böylece sadece soylular değil, halktan insanlar da bir cep saati alabilir oldu. Kadınlar için ise seçenekler sınırsızdı. Giyim kuşam modası değiştikçe kadınlar saatleri için muhakkak bir yer buldu. 19. yüzyılda kadınlar saatleri kolye, bilezik veya yüzük olarak taktı. İlk kol saatlerini kullananlar da çoğunlukla çalışan kadınlardı, çünkü kabarık kıyafetleri cep saati takmak için pratik değildi. 20. yüzyıl ise insanların sosyalleştiği bir çağ oldu; yüzyıllardan sonra ilk defa etekler ve saçlar kısaldı. (Pantolon giyen, eteğini ve saçını kısaltan ilk kadınlardan biri moda tasarımcısı Coco Chanel'di.) 1930'larda sinema ve müzik yoluyla insanlar belli tarzlar oluşturmaya başladı, sinema perdesinde sevilen oyuncunun bileğindeki saat o yıllarda hemen popülerlik kazanıyordu. Saatlerin bilekteki yeri ise değişmedi, savaş koşullarının alışkanlıkları pratik ihtiyaçlar nedeniyle hemen benimsendi, böylece saatin yeri artık kollar oldu. Saatler sol kola uygun üretiliyordu; solaklar ise pek düşünülmediğinden onlar özel sipariş vermek zorunda kalıyordu. İkinci Dünya Savaşı sonrasında ise herkes neredeyse tektip giyinmeye başladı; savaş sıkıntıları nedeniyle bir süre bocalama yaşansa da 1950'li yıllarda insanlar her zamankinden daha zarif, daha gösterişliydi; rock yıldızları dönemin en yeni saatleriyle fotoğraf çektirir olmuştu. Marilyn Monroe, Marlon Brando, James Dean gibi film yıldızları stil ikonlarına dönüştü. Bu yıllarda deri ceket ve jean, gençliğin simgesiydi; fakat asi gençliğin tercih ettiği saatler, yine klasik saatler oluyordu. Bir kesimin stil ikonu ise saatini manşetinin üzerinde taşıyan Gianni (Giovanni) Agnelli'ydi. Kendisini taklit edenler oldu, ama hiçbiri bu stili taşımada onun kadar doğal ve karizmatik değildi. (Torunu Lapo Elkann da günümüz dünyası için benzeri bir figür, ama bileğindeki saati gömlek manşetinin üzerinde taşımıyor.) 1960'ların özgür ruhu ise tüm dünyayı etkiledi; erkekler şapkalarını çıkardı, saatlerin kadranları daha renkli olmaya başladı. Cep saatlerinin modası ise hiç geçmedi. Seri üretimin yaygınlaşmasıyla birlikte özel dikimin uzun bir süre raftan kaldırılmasından sonra son on yılda tüm alanlarda geçmişe dönüş (nostalji) akımı görülmeye başlandı. Plaklara, retro motosikletlere, geçmişin modasına yeniden dönüldü; 'retro', son yıllarda belki de en çok kullanılan kelimelerden biri oldu. Bunun sonucunda da kapanan özel dikim atölyeleri yeniden açıldı, yeni özel dikim atölyeleri kuruldu. Geçmişin modasının; ekoseli takım elbiselerin ve yeleklerin yeniden yükselişe geçmesinden sonra sıra cep saatlerine geldi. Tarihin en üstün vasıflara sahip cep saati de çok yakın bir zamanda (Vacheron Constantin, Ref. 57260 - 2015) üretildi. Tom Ford gibi moda tasarımcıları da, David Beckham gibi tarzıyla öne çıkan ünlü isimler de cep saatlerini, giysilerinin stil sahibi tamamlayıcı figürü olarak kullanmaya başladı.