Ne menem bir nesil 2000'liler

Yazı: Togan ÜYKEN Doğdukları gün, anneleri babaları internete giriyordu. İlkokul arkadaşlarını Facebook'tan bulmak zorunda değillerdi; çünkü onlar ilkokula giderken zaten Facebook vardı. İlk telefonları, akıllıydı. 21. yüzyılın ilk çocukları, önümüzdeki sene reşit oluyor. Peki, sosyal medyayla büyüyen 2000'lilerin, önceki nesilden farkı ne? Geleceğin pilotları, bizi ameliyat edecek doktorları, okuduğumuz kitapları yazacak yazarları ve dinleyeceğimiz şarkıları söyleyecek 'çocukları' yakından tanımaya var mısınız? 31 Aralık 1999 gecesi 14 yaşında bir çocuk olarak en büyük korkum, bilgisayarımın gece saat 23:59'dan sonra bozulmasıydı. Ana haber bültenleri haftalardır felaket tellallığı yapıyordu. Öngörüye göre; 1999 yılı bitip 2000 başlayınca, dijital olarak son iki hanesi '99' olan eski yazılımlar, '00'a geçince sapıtacak, birçok farklı alanda arızalar yaşanacaktı. Daha sonra isminin 'Y2K Problemi' olduğunu öğrendiğim fenomen, o dönemde hayatın her alanına sirayet etmiş bilgisayarların çökmesine ve ekonomik olarak büyük zararların ortaya çıkmasına yol açacaktı. Oysa ekonomik zararlar falan büyükleri ilgilendiren durumlardı; benim zerre umrumda değildi. Çevirmeli bağlantıyla zar zor ulaştığım internet için elim ayağım olan bilgisayarım giderse ne yapacağını bilmez bir ergendim sadece. Üstelik, internetle sadece bir sene önce tanışmıştım ama o bir senecik bile, sanal dünyanın benim için vazgeçilmez olmasına yetmişti. Yılbaşı gecesi, ilk işim bilgisayarı açmak ve sorunsuzca açıldığını görünce de mutluluktan havalara uçmak olmuştu. Ana haber bültenleri yanılmıştı. Zaten hemen ertesi gün, yani 1 Ocak 2000 günü, bozulan bilgisayarların değil; 'Milenyum'un ilk bebeklerinin haberlerini yapıyorlardı. O günlerde, tarihsel bir tesadüfün sürpriziyle doğan çocuklar, bugün yetişkinliğe adım atarken bambaşka bir dünyada yaşıyoruz. Z NESLİ 2000 sonrasında doğan nesil için 'Z Jenerasyonu' veya 'Z Nesli' tabiri kullanılıyor. Tabii, sosyologlar, araştırmacılar ve bilim insanları da bu Z Nesli'ni tanımlarken, hangi yıldan itibaren doğanların bu nesle katılacağı konusunda farklı görüşlere sahip. Kimileri sadece 2000 sonrasının değil; 1995-1996 yılından itibaren doğan bireylerin de 'Z Nesli' sayılabileceğini öne sürüyor. Zira onlar da, kendilerini bildiler bileli 2000'lilerinkine benzer bir ortamla karşı karşıya. Neticede internetin içine doğmuş bir nesilden bahsediyoruz. İnternetin olmadığı dünyayı hiç görmemiş, tahayyül dahi edemeyen, sanal alemi bir vazgeçilmez olarak gören çocuklar... Hal böyle olunca, bu yeni neslin alışkanlıkları da yaşadığımız dünyayı şekillendiriyor. ÇEVRİMİÇİ HAYAT MTV, dünyanın en büyük eğlence ağlarından ve kanallarından biri. Hedef kitlesini 13 yaş ve üzeri olarak belirleyen kurum 2015 yılında bir önceki seneye göre %29'luk bir reyting kaybı yaşayınca, '2000 Nesli' ile ilgili bir araştırma yapmaya karar veriyor. Z Nesli'nin geleneksel medyadan hızla koptuğunu görüp sebeplerini irdelemek isteyen şirket, Aralık 2000'den sonra doğan 1.000'den fazla çocukla bir anket gerçekleştiriyor. Ortaya çıkan sonuçlar çarpıcı. MTV'nin araştırmasına göre bu nesil, 'dünyanın bozulmuş olduğunu' düşünüyor. Bozulmaktan kasıt, çürümek veya kötüye gitmek olarak algılanmayabilir. Daha çok anlatmak istedikleri, her şeyin altüst olduğu. Haksız da sayılmazlar. Facebook ve Google, haber alma alışkanlıklarımızı tepetaklak etti. YouTube, televizyona rakip ve her geçen gün daha da güçlenen bir ekran. Airbnb, Booking gibi internet siteleri, turizm devi şirketleri her geçen gün daha da zorluyor. Z Nesli; çocukluklarını, ergenliklerini ve yetişkinliğe adım attıkları yılları yeni bir dünyanın inşa edildiği bir zamanda yaşıyor. Bu yüzden MTV, bu yeni nesle 'Kurucular' (The Founders) ismini uygun görmüş, zira yeni bir dünyanın kurulmasında baş aktör onlar. Öte yandan, Z Nesli'yle ilgili çalışmalar yapan ve bu hedef kitleye sahip markalara danışmanlık hizmeti veren araştırmacı George Beall edindiği veriler sayesinde bir 2000'linin portresini çiziyor. Beall'e göre; 2000'liler bir önceki nesle göre daha zor odaklanıyor. Snapchat, Vine gibi uygulamalarla hızlı yaşayan ve bilgiyi işleme sürecini çok daha hızlı şekilde yapan bir nesil var önümüzde. Ancak 2000'lilerin bizden iyi olduğu yönler de var. Bunlardan biri 'multi-tasking' denilen, çoklu görevi gerçekleştirebilme kabiliyeti. Bilgisayarda bir ödev hazırlarken, tabletinden bir videoya göz gezdirip bir yandan televizyona göz atıp, aynı zamanda cep telefonuyla mesajlaşabiliyorlar. Beall, burada odaklanma sorununa bir kez daha vurgu yapıyor. Beall'in altını çizdiği üçüncü özellik, 'pazarlık yapma' özelliği. Çevrimiçi dünyanın getirdiği belki de en büyük yeniliklerden biri, bir ürünün farklı satış noktalarındaki fiyatlarına ulaşabiliyor olmak. Bir önceki nesilde, reklamdan etkilenip ürün satın alma oranı %71'ken, 2000'lilerde bu oran %59'a inmiş durumda. Fiyatlar, 2000'liler için çok kolay kıyaslanabilir ve çok önemsenen unsurlar. George Beall, eğitim konusunda da 2000'lilerin bizden farklı düşündüğünü söylüyor. Beall'in araştırmalarına göre; geleneksel kariyer yolculuğu olan 'Okulunu bitir – İşini bul' sıralaması 2000'lilerle değişebilir. Onlar, küçük yaşta iş hayatında aktif olmanın ve tecrübe edinmenin peşinde koşuyor. Bilgiyi ise on-line olarak alabileceklerini, belki de çalışma hayatı sırasında çevrimiçi olarak üniversite okuyabileceklerini düşünüyorlar. Bu yüzden de, girişimci bir nesilden bahsedebiliriz. YouTube gibi herhangi bir sermaye gerektirmeden, sadece elindeki telefonla içerik üretebildiğin ve para kazanabildiğin mecraların artması, bu çocuklardaki girişimciliği tetikliyor. 2000'lilerin %71'inde bir gün kendi işini kurma hayali var. Kendilerini ifade etme noktasında da eski nesillere göre daha hevesliler. ABD'de yaşayan Z Nesli'ne mensup çocukların %92'sinin sosyal medya hesabı var. Beş çocuktan ikisi ise, kendisini dijital dünyanın bağımlısı olarak ifade ediyor. ÇEVRİMİÇİ YÜZLEŞME Dünyanın 'bozulmuş ve tepetaklak olmuş' olduğu fikrini daha iyi anlamak için 2000'lilerle konuşmaya karar veriyorum. Aslında onlarla zaten yakın iletişim halindeyim. 2014 yılında, çok da tasarlamadan girdiğim YouTube macerası, Z Nesli'yle 'tanışmamı' sağladı. YouTube'un Türkiye piyasasına yeni yeni girdiği dönemde bir YouTube kanalı açtık ve geçen üç yıllık sürede izleyicilerimizin beşte birinin 13- 17 yaş aralığında olduğunu gördük. Çocukları hedefleyen bir içerik de üretmiyorduk üstelik. YouTube trend videolarında ve sosyal medya geri dönüşlerinde çocukların çok aktif olduğunu gözlemledik. Bu süreçte, Facebook'ta 2.300'den fazla 'arkadaşım' oldu. Bu arkadaşlarım içinde 2000 Nesli'nin üyeleri de vardı elbette. YouTube izleyicileri ve kanalımızın takipçileri olan bu çocuklarla ilgili ilk gözlemim, hemen hemen hepsinin kendi YouTube kanalını açmayı hedeflediği oldu. Bu gözlem, Beall'in 2000 Nesli'ni tanımlarken kullandığı 'girişimci, kendi işini kurmak isteyen, okulunu bitirmeden iş yapma arzusu içinde' ifadelerini doğruluyordu. Asıl mesleğim yazarlık olmasına karşın, bu çocukların bana sorduğu soruların başında 'Kanalımı nasıl daha popüler hale getirebilirim?' vardı. Hatta bir tanesi, (ki kendisi 2004 doğumluydu) kendi kanalının reklamını yaptırmak istediğini, bu konuda beraber çalışırsak ne kadarlık bir bütçe gerektiğini sormuştu. 12 yaşında biri, herhangi bir yetişkinin stratejisi olmaksızın (menajer, yapımcı vs.) kendi reklamını yaptırmak için size para teklif edince dünyayı anlamlandırmakta güçlük çekebiliyorsunuz. Bu dosyayı hazırlarken, Facebook'ta iki ayrı gönderi paylaştım. Biri, arkadaş listemdeki kişiler içinde 2000'den sonra doğanları, diğeri 2000'den önce doğanları hedefliyordu. Sorulara ve cevaplara geçmeden önce; iki gönderiye gelen cevap sayısının bile çok önemli bir gösterge olduğunu ifade etmeli. 2000'liler kendilerine yönelttiğim sorulara uzun uzun cevaplar yazdı ve 30'a yakın genç arkadaşımdan toplamda 100'e yakın yorum geldi. 2000 sonrasında doğanların yolladığı cevap sayısı ise sadece 'bir'di. Evet, sadece bir yetişkin sosyal medyada yazdığım gönderiyle etkileşim içine girdi. Oysa 2000'lileri ilgilendiren gönderinin altında adeta bir cümbüş yaşanıyordu. Sorularımı cevaplayanlar, cevaplara tepkiler gösterenler, şaka yapmaya çalışanlar... O gönderinin yorum kısmında, çok canlı bir sosyalleşmenin yaşandığını görebiliyordunuz. 2000'den sonra doğan arkadaşlarıma sorduğum ilk soru 'İnternet sizin için ne ifade ediyor?' oldu. Gençlerin büyük çoğunluğu interneti bilgi kaynağı olarak gördüğünü ifade etti. Ancak detaylarda ilginç ifadelere rastlamak mümkündü. Örneğin Harun, 'Düzgün sitelerden bilgi.' diyerek kaynağa dikkat çekerken, Sıla 'Bilgi edinmek için kullanıyorum ama bazı durumlarda zaman kaybı oluyor.' cevabını uygun görmüş. İlginç yanıtlardan biri Burak'a aitti. Burak, interneti gelir kaynağı olarak görüyordu. Muhtemelen kendi YouTube kanalında macerasını sürdüren bir genç. Hüseyin de 'Bugün sosyal medya ama gelecekte iş.' diyerek, internet üzerinden bir kariyer yapmayı hedeflediğini belirtti. Gençler, sosyal medyayı iletişim için kullandıklarından da söz ederken, Onur'un interneti 'Ünlüler ve kendimden büyüklerle kolayca iletişim kurma aracı.' olarak tanımlaması dikkat çekiciydi. Buradaki 'kendimden büyükler' ifadesine dikkat çekmek gerekiyor. Zira, ikinci sorum kendilerinden büyüklerle aralarında ne gibi farklar olduğuydu. Çocuklar bu konuda da bilgiye kolay ulaşmanın avantajlarından bahsetti. Onlara göre, bir önceki nesil teknolojiyi yeterince iyi kullanamıyor ve bilgiye ulaşmakta güçlük çekiyor. Ancak ilgi çekici bir nokta da, tüm bunlara karşın neredeyse hepsinin deneyimden dem vurmasıydı. Soruları yanıtlayan gençlerin hemen hepsi, bilgiye kolayca ulaşabildikleri için kendilerini şanslı görürken, hayat tecrübesi eksikliği ve sanal alem dışında akıp giden yaşamı ıskaladıklarına dair işaretler verdi. Katılımcılardan Sıla'nın bir önceki nesil için 'daha canayakınlar' ifadesini kullanması, Elşad'ın 'daha samimiler' demesi, Sercan'ın 'çocukken daha aktiflermiş' cümlesini kurması bunun göstergesi. Keza kimliklerini belirleyen en önemli unsurlardan biri olan internet için Eda, 'asosyallik getiriyor' itirafında bulunurken, Enes işi daha da öteye götürüp bu mecraları bir 'bela' olarak nitelendiriyor. Artısıyla eksisiyle vazgeçilmezleri olan internette bu kadar vakit geçirdikten sonra çocukların gelecekte ne yapmayı planladıklarını da sordum. Bilişim, yazılım, sosyal medya gibi alanlarla ilgili hayaller beklerken, hepsinin belki de 20 sene önceki çocuklar gibi cevaplar vermesi şaşırtıcıydı. Polis, doktor, mühendis, pilot gibi bizim neslimizin de popüler tercihleri arasında yer alan meslekler yanıtlar arasında kendisine sıkça yer bulmuştu. Belki de bunu şöyle yorumlamak gerekir. Gelecekte bir doktor, bugün tanıdığımız doktordan çok daha farklı olacaktır. Robotlarla işbirliği yapan, sosyal medyayı aktif kullanan ve belki de YouTube kanalı olan doktorların bizi ameliyat edeceğini söyleyebiliriz. Veya bir pilot, uçak semalarda süzülürken Instagram'dan canlı yayın yapacak. Hoş, günümüzde de böyle doktorlar ve pilotlar yok değil ancak gelecekte bunun bir stereotip olacağını öngörebiliriz. Anketime katılan Burak, Emre P., Aybars, Tofiq, Kerem, Emre S., Kerem, Hüseyin, Altan, Eren, Arda Şahin, Enes K., Uğurkan, Elşad, Samet, Ahmet, Enes. A., Özgür, Mehmet, Yağmur, Sercan, Harun, Görkem, Onur, Eda, Sıla, Bengü ve nickname kullandığı için adını bilmediğim diğer çocuklar, önümüzdeki 10 yıl içerisinde toplumun şekillenmesinde aktif rol alacaklar. Onların inşa ettiği binalarda oturacağız, onların söylediği şarkıları dinleyeceğiz, onların yaptığı yemekleri yiyeceğiz, onların kullandığı araçlarda yolculuk edeceğiz, onların yazdığı dergileri okuyacağız. Z Nesli, alfabenin son harfini almış bir nesil olabilir ama belki de bu son, yeni bir başlangıçtır. Z RAPORU 2000'den sonra doğan Z Nesli'nin daha şimdiden çok başarılı üyeleri var. 1- Aleyna Tilki (2000) Aleyna'nın son şarkısı 'Sen Olsan Bari', YouTube'da 170 milyon kez izlendi. İlk şarkısı 'Cevapsız Çınlama' da 300 milyon'dan fazla kez izlenmişti. 2- Adora Svitak (1997) Adora, henüz 13 yaşındayken 2010'da 'Yetişkinler Çocuklardan Ne Öğrenebilirler?' başlıklı bir TED konuşması yaptı ve konuşma 4 milyon'dan fazla kez izlendi. 3- Noa Mintz (2000) Noa, 2012'de henüz 12 yaşındayken bir 'Bebek bakıcısı bulma sitesi' kurdu. 2015 yılında yılda 500 bin dolara erişen gelirler elde eden Mintz, artık ünlü bir patron. 4- George Matus (1998) George, kendi drone şirketi Teal'i kurdu ve geçtiğimiz yıllarda toplamda 2,8 milyon dolara ulaşan bir yatırım aldı. 5- Moziah 'Mo' Bridges (2002) Mo, 'Mo's Bows' isimli bir şirket kurarak erkekler için papyon gibi aksesuarlar satmaya başladı. Renkli tasarımları ABD çapında birçok mağazada yer alıyor.