Devir, gösteriş devri

Yazı: Baran ALIŞKAN Sosyal medyada yazıyor, çiziyor, fotoğraflıyor ve anında paylaşıyoruz. Birçoğumuz paylaşmazsak unutulacağız endişesine bile kapılıyoruz. Konuya bir de farklı bir açıdan bakalım; ya paylaşan biz değilsek ve paylaşımlar bize ait değilse? İçinde bulunduğumuz devre karşı bakış açımızı değiştiriyoruz. Mevsimlerden sonbahar ve hava iyiden iyiye soğumaya başladı… İçimi ısıtmasını ümit ettiğim filtre kahvemi alıp kırmızı çalışma masama oturdum. Bugünü uzun zamandır okumak istediğim bir kitaba ayırmıştım fakat bir eksiklik vardı. Bu eksiklik adeta ruhumu kemiren bir huzursuzluktu… Tam o anda, kafamda şimşekler çaktı! Tabii, nasıl oldu da kahve ve kitap yerleştirilmiş çalışma masamın fotoğrafını paylaşmayı unutmuştum! Hemen gerekli ortamı sağlayıp, '#huzur' etiketiyle o anımı tüm sosyal medya hesaplarımdan paylaştım. Artık içim rahattı… Kahvesiz, kitapsız, manzarasız veya tatilsiz anlık fotoğraf görmeyeli çok uzun zaman oldu değil mi? Evet, aynı fikirdeyiz… Abartmıyoruz, inanın. Şimdi biraz sakinleşip kendi durumumuza bir göz atalım... Az önce okuduğunuz kısa hikâye tamamen gerçek ve başrolde ben varım. Ayrıca sizin de adeta bir kültür elçiliği görevini üstlenerek yemek boyunca tattıklarınızı paylaştığınızı biliyoruz. Nereden mi biliyoruz? Çünkü hâlâ bu dosyayı okuyor ve 'Acaba biz ne yapıyoruz?' sorusunu sorduğunuzu düşünüyoruz. Öncelikle meseleyi biraz açalım… İnternetin ve birbirinden akıllı telefonların hayatımıza girmesi öyle çok eskilere dayanmıyor. Buna rağmen daha da yeni olan sosyal medya kavramı ise neredeyse hepimizi içine çekmiş durumda. Tatil, iş, mutluluk, komik anlar, hüzün ve daha birçok duygu durumumuzu takipçilerimizle paylaşmadan duramıyoruz. Özenle çekilmiş, renk ayarları düzenlenmiş ve ustaca yazılmış etiketlerle paylaşılan fotoğraflara neredeyse alıştık. Bunun üzerine bir de Instagram ve Snapchat gbi uygulamalarda 'an'larımızı da paylaşmaya başladık. Mesela, Londra'daki şu meşhur kırmızı telefon kulübesinin yanında verdiğiniz turist pozunu beğenmekten gocunmuyoruz. İlk defa tattığınız o müthiş görünen yemeği bizimle paylaşmanıza da laf etmiyoruz, hatta beğeniyoruz! Fakat, niçin müdavimi olduğumuz kafede içtiğimiz Americano'yu paylaşıyoruz? İşte asıl soru bu… Tüm bu sorularımıza cevap ararken bir anda karşımıza sosyal medyanın bu kadar sıklıkla ve yoğunlukla kullanılmasından ötürü 'Spiteeism' yani 'Nispetizm' kavramı çıkıyor. Şimdi elinizdeki telefonu sakince bir kenara bırakın ve bizimle birlikte meselenin özüne inmeye çalışın. Nispetizm, 'Sosyal Medya Çağında Nispetizm Fenomeni-Bireyin Varlık Mücadelesi' adlı altı yıllık bir akademik araştırmanın sahibi Yrd. Doç. Dr. Harun Yıldız'a göre: 'Bireylerin sosyal medyada kendilerini çok mutlularmış gibi gösterdiği, diğer bir anlatımla nispet yaptıkları, ancak aslında kendi içlerindeki mutsuzluklarını, yalnızlıklarını ve çatışmalarını gizlemek veya bu durumdan kurtulmak amacıyla gerçekleştirdikleri bir olgu.' Bu açıklamaya ek olarak, sosyal medyada gösteriş yapan kullanıcı, takipçileri nazarında onaylanan ve popüler olan birine dönüşmeyi amaçlıyor da diyebiliriz. Tam bu noktada bir konuya açıklık getirmemiz şart: Sosyal medya üzerinden paylaşım yapan herkes tabii ki nispetizm fenomeni kavramına dâhil olmuyor. Şimdi bir düşünelim… Gerçekten mutlu olduğumuz anlarda Instagram, Snapchat, Facebook ve Twitter aklımıza geliyor mu? Gerçek mutluluklar anı yaşamayla alakalı olmasından dolayı çoğumuz paylaşım yapmaktan ziyade anı yaşamaya bakıyoruz. Böyle yapmıyorsak bile aslında bunu yapmamız kişisel tatmin açısından daha faydalı olacaktır. Anlayacağınız paniğe gerek yok, henüz kendimizi gösterişçi ilan etmek için çok erken… Hayatımıza kısa süre önce giren 'nizpetizm' kavramı, aslında çok uzun zamandan beri adı konulmamış bir durumdu. Davranış bilimleriyle ilgilenen Yıldız, bu kavramı ofis yaşamından sosyal çevreye geniş bir yelpazede bilimsel olarak incelemiş. Gerçek olmayan durumları gerçekmişçesine göstermemiz üzerinden ortaya çıkan bu kavramda belirleyici etken tabii ki algı yaratmamız olarak gösterilmiş. Sadece yediğimiz yemek ya da içtiğimiz kahvenin fotoğraflarından bahsetmek elbette yetersiz. Günbatımında içilen birer kadehin ya da güllerle dolu otomobil bagajı fotoğrafları da illa ki karşınıza çıkmıştır. Geçtiğimiz 10 yılda kendi fotoğrafını çekene yan gözle baktığımız dünyada artık selfie (özçekim) sanki tarihin başından beri varmış gibi ilginç bir şekilde kabullenildi. Birçok araştırmaya göre; narsizmi tetikleyen selfie tutkusu gösterişçilik dalgasının tetiklediği bir davranış biçimi olarak nispetizm kavramıyla birlikte işleniyor. Bu konuya sosyal psikoloji perspektifinden baktığımızda ise karşımızdaki kişide kendimiz hakkında direkt bir algı oluşturduğumuz gerçeğini göz önünde bulundurarak devam edelim… Algı meselesini, duygularımızı yaşanılan-gerçek ve gösterilen olarak ikiye ayırarak ele alabiliriz. Gerçek hissiyatımızın hüzünlü olduğu bir durumda kaç kere gülerek poz verdik? Tahmin ettiğimizden daha fazla olmalı… İşte tarif edilen his tam olarak bu. Yaşadığımız duyguları yansıtmak yerine çevremizle yani takipçilerimizle paylaşmayı tercih ettiğimiz durumlarımız var ve bu durumlar tam olarak da yeni yüzeysel roller edindiğimize işaret ediyor. Yüzeysel rollere bürünmemizin hemen ardından da gösterişçiliğe bir adım yaklaşmamak içten bile değil. Mutlu muyuz yoksa üzgün mü? Aldatıcı fotoğraflar gösteriş kavramını dolaylı yoldan etkiliyor diyebiliriz. MODERN İNSAN TELEFONUNDAN UZAK DURAMIYOR Sosyal medya kullanımıyla birlikte incelediğimiz nispetizm kavramının yanı sıra bizi akıllı telefonlarımızın kölesi haline getiren 'Nomofobi' kavramından bahsetmesek sanki bir şeyler eksik kalır... Ne o, daha önce duymadınız mı? Muhtemelen şu an telefonunuz minimum hareketle ulaşabildiğiniz bir yerlerde bildirim ışığı yanarak bekliyor... Siz her ne kadar sayfaları çevirip dursanız da o bildirim ışığı sönmeden rahat edemeyeceksiniz... Kafalarını sallayanlara müjde, nurtopu gibi bir sendromunuz var; Nomofobi! Mobil veri ve Wi-Fi kotamızın su gibi akıp gittiği şu günlerde 'No mobile phone' sözcüklerinin birleşiminden ortaya çıkan Nomofobi kavramına yabancı olanlar için kısaca bir bilgi verelim. Modern insanın en yeni sorunlarından biri olan kavram 'telefondan uzak kalma korkusu' olarak nitelendiriliyor. Kişiyle cihazın arasında gelişen bağımlılık ise ileri seviyede iletişim bozukluğu, sosyal başarısızlık ve anksiyete krizlerine yol açıyor. NOMOFOBİ MİYİM? - Telefonum olmadan eksik hissediyorum. - Telefonu sürekli kontrol ediyorum. - Şarjımın bitmesi dünyanın sonu gibi. - Cihazımı kaybetmekten, unutmaktan ve arızalanmasından korkuyorum. - Yokluğunda baş dönmesi, kalp çarpıntısı, mide krampları gibi anksiyete belirtileri gösteriyorum. Yeni neslin problemi olarak görülen bu korku aslında sanılanın aksine sadece 'Z Kuşağı' (1995-2010 yılları arası doğan nesile verilen ad) ilgilendirmiyor. Bizleri hatta ebeveynlerimizi de avucunun içine almış akıllı telefonlarla korku geniş bir tabanda yayılma fırsatı buldu diyebiliriz. Teknolojinin gelişmesi ve internetin artık geniş bant aracılığıyla yaygınlaşması iletişimin daha kolay olması işimize geliyor. Ancak bu yaygınlığın yeni bağımlılıklar ve roller ortaya çıkarmasıyla bir o kadar da ürkütücü hale geldiği gerçeğini göz ardı edemeyiz. Neyse, felaket senaryolarına ara verelim... İletişimin tek tıkla, ya da bir dokunmatik ekran aracılığıyla sağlanması, flörtün fotoğraf beğenme düzeyine inmesi ve arkadaşlıkların 'Retweet' aracılığıyla devam etmesi elbette bildiğimiz dünyadan kopuşumuzu ve farklı bir dünyaya adım atışımızı hızlandırdı. İşte iletişimimizin ve ilişkilerimizin geldiği bu noktada daha çok beğenilmek, arzulanmak ve takdir edilmek amacıyla gösteriş yapmak ya da olmadığımız biri gibi gözükmek zorunda kalabiliyoruz. Arkadaşlarımız olsa bile yalnız hissetmemizin sebebi de sabırsız olmamızın sebebi de tam olarak bu durumun sonuçları. Sabırsızlıkla bu kavramların ne alakası mı var? Anlık mesajlaşma uygulamaları sayesinde fotoğraf alıp gönderebiliyor, görüntülü konuşabiliyor ve ücretsiz mesajlaşabiliyoruz. Her şey bu kadar kolayken 'mavi tık'ı gördüğümüzde alamadığımız bir cevap ise bizi çılgına çevirmek için fazlasıyla yeterli... Henüz 'Bir cevap yazmak bu kadar mı zor?!' iletisini almayanlar hâlâ çok şanslı. BİZİM İÇİN HER SANİYE ÇOK ANLAMLI Sosyal medya kullanımı, nispetizm ve nomofobi derken son olarak bu konu hakkında bilinmesi gereken FOMO sendromunu da es geçmeyelim. 'Fear of Missing Out' yani 'gelişmeleri kaçırma korkusu' olarak tanımlanan bu sendrom bahsettiğimiz dünyaya ne denli sıkı sıkıya bağlandığımızı gözler önüne seriyor. Gün boyunca sürekli olarak zaman akışlarını yenileyen bu sendrom sahipleri tüm gelişmelerden haberdar olmayı hiçbir gelişmeyi kaçırmamayı arzuluyor. Her an bir yerlerde bir şeyler oluyor değil mi? Daha önce bu kadar çabuk erişemediğimiz için bu korkuya kapılamıyorduk fakat şimdi her yenilememizde dünyanın diğer ucunda yaşananları ya da yan masada olanları görebiliyorsunuz. Bahsettiğimiz gelişmeler sadece siyasi ya da herkesi ilgilendiren konular olmayabilir tabii… Kendi ilginize göre şekillenen gelişmeler kimisine göre hayvan hakları olurken kimine göre ofisteki rakiplerin hayatı da olabiliyor. En azından bahsettiğimiz konuda biraz olsun kontrol bizde ya da ilgilerimizde diyebiliriz. Aranızda dünyanın kötüye gittiğini düşünen varsa bu konuda kendi fikrimizi söylemeden geçmeyelim. Tüm bu 'kötü' olarak nitelendirilen olaylar aslında tarihin tozlu sayfalarında yazanların tekerrürü desek yanlış olmaz herhâlde. Fakat içinde bulunduğumuz dönemde bilgi akışının hızı sayesinde gündemimiz çabucak değişirken bizler gezegenimize karşı sorumlu hissediyoruz. Her gün fotoğraflar çekiliyor ve paylaşıyoruz. Ayrıca bu meseleyi sadece fotoğraf ile de sınırlamamakta fayda var. Sürekli durum güncelleyen ve duygularını eşe dosta aktaranlar, her caddede yer bildirimi yapmak gibi alışkanlıklar sahibi olabiliriz. Gösteriş devrinin sakinleri olarak görünmek, fark edilmek üzerine inşa edilmiş hayatlarımızı yaşamak zorundayız. Zorunda olma durumu ilk bakışta korkutucu gelse de bu devirde paylaşmak ve göstermek konularında bu kadar başarılı örnek varken kişi de kendini pekâla buna mecbur hissedebilir. Ayrıca yine, yalnızca bu döneme ait olduğu konusunda da şüphe duymamamız garip olurdu. Tarihin başından beri insan fark edilmek, dikkat çekmek, beğenilmek istemiştir diyebiliriz değil mi? İlkel kabilelerin yüzlerine sürdükleri boya onları diğerlerinden farklı kıldı, saraylarda düzenlenen balolarda şıklık yarışı yapıldı… Şimdi de sadece sağlıklı yaşamak amacıyla değil, şekilli vücudumuzu spor salonu aynasından fotoğraflamak için spor salonlarına ödeme yapıyoruz. Aslında çok da fark yok değil mi? Hayır, şartların sağladığı rahatlıkla beraber bu konuya kafa yorabiliyoruz hepsi bu. 21. yüzyılın başlarında olmamıza rağmen içinde bulunduğumuz hızlı dönemin ismi konusunda henüz anlaşamadık. Bilişim Çağı içerisinde olduğumuzu söyleyen otoritelere bir de 'Gösteriş Devri' teklifini sunuyoruz. Zamanını, paylaşmak adına cömertçe kullanan bu devrin insanları olarak tarihe not düşülmemiz gerekir… Kaldı ki yıllar sonra dünyadan geçmiş insanların günlükleri sayılacak olan Twitter varken hayattan silinmemiz pek de mümkün görünmüyor. Aile ilişkilerimizi Facebook, fotoğraf albümlerimizi Instagram, seyahat güncemizi de Swarm'dan bulacak torunlarımıza bol şans diliyoruz.