Ses Çıkaran Kadınlar: Reklamlar

Yazı Baran ALIŞKAN Toplumun sırtımıza yüklediği roller, dayatılan kurallar, mavi-pembe renkler, ideal meslekler ve daha birçok geride bırakmaya hazırlandığımız madde… Şimdilik bu saydıklarım ve çok daha fazlasıyla karşı karşıyayız ancak uzun yıllar önce erkekler ve kadınlar aralarındaki anlamsız ve soyut rekabeti bir kenara bıraktı. Artık kadınlar, hayatın her alanında kendileri için pozitif ayrımcılığa herhangi bir ihtiyaç duymadan yer alıyor. Bu dünyamız için iyi bir haber tabii ancak bu süreçte bazı kadınlar bu noktaya gelene kadar daha yüksek sesle konuştu, bazıları ise hâlâ konuşuyor. Tenis uzun yıllar ülkemizde pratikte popüler olmasa da teoride en sevilen sporlardan biri. Bizlerin de yakından takip ettiği Grand Slam adı verilen dört büyük tenis turnuvasıyla da sene içinde tenise olan tutkumuzu tatmin etme imkânı buluyoruz. Bu Grand Slam'ler arasında son ABD Açık ise bizler için önemli bir yere sahip. 2018'de ABD Açık'ın 'Tek Kadınlar' finali Serena Wiliams ve Naomi Osaka arasında geçerken görmeyi hiç beklemediğimiz ve sonrasında bu sayfalara taşacak bazı olaylar gerçekleşti. Şöyle ki; Williams, maç esnasında antrenörü Patrick Mouratoglu'dan taktik aldığı iddiasıyla hakem Carlos Ramos tarafından uyarıldı. Bu uyarının üzerine sayı kaybeden Williams, raketini yere vurarak ikinci kural ihlalini de yaptı ve yine puan kaybetti. Uyarılar ve silinen puanlar… Hem de finalde… Williams, hakem Ramos'a puanlarını sildiği için 'hırsızlık' yaptığını düşündüğünü ve özür dilemesi gerektiğini söyledi. Taktik almadığı ve hile yapmadığından da bahsederken Ramos'un özür dilemesini beklemeye devam etti. Bu sırada hakemle olan bu diyalogu sebebiyle üçüncü kural ihlalini aldı ve 'oyun cezasına' neden olarak tabelada sonuç aleyhine '5-3' skoruyla yansıtıldı. Konuyu daha fazla detaya boğmadan sonuçları açıklayalım: Finalin kazananı Naomi Osaka 6-2 ve 6-4'lük setlerle Grand Slam şampiyonu oldu. Bu zaferle turnuvayı kazanan ilk Japon tenisçi olarak tarihe adını yazdırmayı da başardı. Maçın ve yaşananların etkisi sürerken, Kadınlar Tenis Birliği'nden (WTA) elbette bir açıklama geldi. WTA: 'Benzer olaylar yaşayan erkek tenisçiler hakemler tarafından bu şekilde cezalara maruz kalmıyor.' dedi. Williams, cinsel ayrımcılığa maruz kaldığını iddia ederken WTA'dan da destek gecikmedi. Tüm bu hikâyeye belki canlı olarak şahit oldunuz belki de bir yerlerden kulağınıza çalındı… Bir yandan etkilerinin hâlâ sürmesi hiç de anormal değil. Çünkü, tıpkı Serena Williams gibi ses çıkarabilen, varlığını duyurmaktan çekinmeyen kadınlar bildiğimiz hayatın en başından beri erkeklerle dünyayı paylaşıyor. Ve şimdi onların olduğu satırın altını çizmemizin vaktinin geldiğini düşünüyoruz. Feminizmin birinci dalga hareketinde önemli bir yer kaplayan Süfrajet (Suffragette) hareketi 19. ve 20. yüzyıllarda kadınların temel hukuk karşısında yerini değiştirmek için verilen mücadeleyi temsil ediyor. Seçme ve seçilme hakkı, boşanma, çocukların velayeti ve istihdam noktasında hak talepleri değişmesi gerekenler listesinin başında yer alıyor. Çalışma hayatındaki ücretlerin eşitsizliğini de listeye eklemeyi unutmayalım. Süfrajet hareketinin lideri Emmeline Pankhurst, feminizm hareketini tam bir aksiyona dönüştüren son derece 'ciddi' bir kadın. Suudi Arabistan, mutlak monarşiyle yönetiliyor ve son yıllarda gerçekleştirdiği reformlarla adından çok sık söz ettiriyor. 2015 yılında kadınlara verilen seçme ve seçilme hakkından sonra, kadının sosyal hayattaki yeri de iyiden iyiye değişmeye başladı. Veliaht Prens Muhammed bin Selman'ın girişimleriyle son yıllarda Suudi Arabistan'da kadınlar modern dünyaya karışmak için tüm hazırlıklarını yapıyor. Aynı zamanda bu kararlara bakacak olursak, ülkenin modernleşme meselesinin üzerine fazlasıyla kafa yorduğunu da söyleyebiliriz. Japonya, henüz dünyanın büyük bir kısmının hayal edemediği teknoloji çalışmalarıyla şu an başka bir evrene ait olabilir. Olamaz mı? Olabilir! Buna rağmen bir ada ülkesi olması sebebiyle geleneksel yaşam tarzını korumayı başarmış. Bundan üç yıl önce Japonya Savunma Bakanlığı kadınların savaş pilotu olmasının önündeki yasağını kaldırdı. İşte asıl haberimiz bu! Teknoloji ya da coğrafi şartların bu konuda bir kriter olmadığını ispatlayan bir olay hem de. Toplumlar kendi kurallarını kendileri koyuyor ve yine kendileri değiştiriyor. Yasak kalkar kalkmaz eğitim almaya başlayan Misa Matsushima, Japonya'nın ilk kadın pilotu olarak 'ses çıkaran kadınlar' arasında ses hızını aştı. 'Top Gun' filmini izlediğinden beri pilot olmak isteyen Matsushima, ardından gelecek diğer kadınların da şüphesiz ol göstericisi olacak. Peki ya, geçmişte dünyanın bir başka köşesinde neler oluyordu? Yakın geçmişte fazlasıyla popüler olan Jon Hamm'ın başrolünde yer aldığı 'Mad Men' dizisini gözünüzün önüne getirin. İzlemeyenler sakin olsun, zira ben şimdi her şeyi anlatacağım. Başrol Jon Hamm, Don Draper isimli bir reklamcı rolüyle karşımıza çıkıyor. Sahne 1: Dâhi reklamcı Don Draper, şık takım elbiseleriyle ofise gelir. Sahne 2: Sekreteri içkisini, sigarasını takdim ettikten sonra günün programını iletir. Sahne 3: İlham verici reklam kampanyaları için fikirler bulunur. Sahne 4: Don Draper'ın karısı evde yemek hazırlarken görülür. Bu sırada Don Draper çoktan metresine doğru yol arşınlamaya başlamıştır. Ve son sahne: Asıl erkek evine döner, karısına sarılır ve uyur. Bu yaşam tarzı reklamlara da aynı şekilde yansımış ve toplumu da o şekilde etkilemiş. Aslında birkaç örneği size tarif etsek hiç fena olmaz. Lütfen düşünün. Sandalyede oturan bir adam, karısını dizine yatırmış ve kadının kalçalarına vurarak onu cezalandırıyor. Bu, bir kahve reklamı… Bir başka örnekte; sigaralar kadınlara benzetiliyor. Bahsi geçen sigara şöyle tanımlanmış: En iyileri ince ve zengindir. Feminizmin ikinci dalgası başlamışken erkeklerin dünyası kendilerini memnun etmek üzere kurulmuş gibi görünüyordu. Henüz erkekler gücünü paylaşmaya hazır görünmüyordu. Toplumsal cinsiyet rolleri keskin çizgilerle ayrılmış ve kadınlar bu durumu içselleştirerek o günün şartlarında erkeklerden başka bir hayat kurmaya karar vermişti. Ev hanımı olmak o dönem için gayet makul karşılanıyor çünkü erkeğini mutlu etmek adına hazırlık yapılması için gerekli imkân sağlanmış oluyordu. 1950 ve 1960'lı yıllarda ABD, kadınlar için zor bir ülke olarak konumlandırılmış. Ataerkil toplum düzenine, erkeğin üstünlüğüne, kadınları iş yaşamından uzak tutarak evde oturmaya iten bir dönemden bahsediyoruz. O dönemin yaşam tarzı reklam kampanyalarına da yansımış. O sırada Amerikan Havacılık ve Uzay Dairesi'nde (NASA) Margaret Hamilton, insanlığın kaderini değiştirmek için çalışıyordu. Kendisinin bilgisayar bilimcisi, sistem ve yazılım mühendisi olduğunu belirtelim. Takvimler 1969 yılını gösterdiğinde Apollo 11 isimli uzay gemisi Ay görevini başlatmak üzere dünyamızdan ayrılmaya hazırlanıyor. Ay yüzeyine yaklaşırken geminin bilgisayarları hata veriyor ve sebebi radar sisteminin gönderdiği verileri bilgisayar işlemcilerine aşırı yüklenmesi. Bu esnada devreye Hamilton giriyor ve hata ayıklama programı ve güvenilir hesabıyla Apollo 11'i başarıyla görevi tamamlaması üzerine Ay'a indiriyor. Bu sayede insanlığın uzay macerası başladı ve ses çıkaran kadınlar dosyasının içinde fazlasıyla gürültülü ve başarılı bir kadın olarak yer almayı çoktan hak etti. Çünkü hem insanlığı uzaya götürecek uzay mekiğinin yazılımcısı olmak da bir kadına gayet yakışıyormuş. Son ABD Başkanı Barack Obama'dan da Başkanlık Özgürlük Madalyası'nı ise 2016 yılında almıştı. Ama bu ödülü bir sonraki sene yine NASA'da çalışan bir kadın alacaktı… Aynı anda bir başka NASA çalışanı Katherine Johnson da ilham verecek bir şeyler yapmak için çalışıyordu. Liseden 14 yaşında, üniversiteden 18 yaşında mezun olduktan sonra NASA'dan önce var olan Ulusal Havacılık Danışma Kurulu'nun (NACA) aradığı hesap uzmanlarından biri oldu. Kendisi ve kadın arkadaşlarını etekli bilgisayarlar olarak tanımlayan Johnson, hesaplamalarıyla insanlığın uzay macerasından çok büyük rol oynayan isimlerden biri. Bazı bilgisayar hesaplarını kontrol etmesi için Johnson'ından yardım alındığını da es geçmeyelim. ABD'nin en yüksek vatandaşlık ödülü olan Özgürlük Madalyası, 2017 yılında Johnson'a verildi. İlham verici hikâyesi Hollywood'un radarına takıldığı için 2016 yılında 'Hidden Figures' adlı filmle hayatı beyaz perdeye aktarıldı. İlham veren hikâyeleri hepimiz çok seviyoruz değil mi? O halde bir kişiden daha bahsedelim… Tarihte Nobel ödülü alan ilk kadın, radyoaktivite konusu üzerinde çalışmalar yapmış ve bu çalışma sayesinde iki ödül daha kazanmış. Kimyager ve fizikçi… Kim olduğunu çıkarabildiniz mi? Elbette, Marie Curie'den bahsediyoruz. Polonya'da hayata gözlerini açarken bu dünyada üstleneceği bir misyonun olduğundan habersizdi. Fakat tutkularının peşinde koşarken doğru kararlar alarak başarıya ulaşmak için çalıştı. Uranyumla yapmış olduğu çalışmalarla radyoaktiviteyi keşfetti. Ardından, toryumun radyoaktif özelliğini buldu. Radyum elementini ayrıştırdı. 1903 yılında Nobel Fizik Ödülü'nü alırken, 1911 yılında Nobel Kimya Ödülü'nü aldı. Tam bir 'dâhi' olan Curie, günümüzün kapsül dolap modasının da yaratıcısı olabilir. Günümüzün başarılı iş insanları kıyafet seçmeye vakit harcamamak adına aynı kıyafetleri giyiyor. Biliyorsunuz, hani şu gri tişört giyen sosyal medyacı çocuk gibi… (Mark Zuckerberg'den bahsediyorum.) Marie Curie'yi görmeye alıştığımız siyah elbisesini bilirsiniz. Bu konu hakkında şöyle diyor: 'Her gün giydiğim bu elbisemden başka elbisem yok. Eğer bana yeni bir tane alma nezaketi göstereceksiniz, lütfen siyah renkte ve giyimi kolay bir şey olsun ki, laboratuvarda da giyebileyim.' Ayrıca kocası Pierre Curie'nin vefatından sonra tek başına bilimsel çalışmalarını ve hayatını sürdürmeye devam edince birtakım çevreler tarafından rahatsızlık verilmiş. Curie hakkında dedikodu ve yalan haberler yapılmış. Fakat bu güçlü kadın, tarihe iz bırakmış biri ve bilim dünyasında da sesi gür çıkanların başında olarak ilham alınmayı fazlasıyla hak ediyor. Kaldı ki Albert Einstein'ın Curie'ye zor günlerinde destek olmak amacıyla dostane bir niyetle yazdığı mektupta da görüldüğü üzere 'zekâsına, enerjisine ve dürüstlüğüne olan hayranlığı' ifade etmemek elde değil. Her toplum kendi dinamiklerini kendi oluşturuyor ve her birey kendi tutkularıyla başarıya ulaşıyor. Her coğrafya ve her toplum değişime ayak uyduruyor. Bazıları bunu daha hızlı yaparken, bazılarının biraz daha zamana ihtiyacı oluyor, o kadar. Bu satırlara kadar tanıştığınız hiçbir kadın şans eseri veya tesadüfi şekilde burada yer almadı. Pozitif ayrımcılıktan bahsetmiyoruz bile… Henüz tam olarak kaybolmasa da toplumsal roller arasındaki o çizgi artık daha az görünüyor. Kadınlar en başından beri olması gerektiği gibi var oluşlarının hakkını vererek kendilerini gösteriyor. Cinsiyet meselesini hesaba katmadan tüm konuları 'insan olmayı' baz alarak tartışmakta fayda var. Eşit canlılar olarak eşit haklarda yaşamımızı sürdürmek üzere geleceğimizi inşa ediyoruz. Zaten ne olursa olsun bazılarımızın sesi her zaman daha gür çıkacak ve bundan kaçmak imkânsız görünüyor.