Kripto para çılgınlığı

Yazı: Adil UÇAR

Çılgınlık mı? Belki... Mantıklı mı? Kim takar mantığı... Kazandırıyor mu? Çoğunlukla... Çok kazandırıyor mu? Büyük ahmaklıklar yapılmadığı sürece, evet... Ne olduğu anlaşılıyor mu? Azınlıkla... Güvenli mi? Kesinlikle hayır... Son bir yıldır Bitcoin olarak yanlış bir biçimde genelleme yapılan kripto para çılgınlığı sadece Türkiye'yi değil bütün dünyayı sarmış durumda. Nasıl sarmasın? Getiriler o kadar yüksek ki! Hemen rakamlara bakalım. Herkesin aşina olduğu Bitcoin'in (BTC) 2017'deki getirisi % 1.208; yanlış okumadınız, 1.208! 2016 başlarken 1 BTC, 1.025 dolardan işlem görüyordu. 19 Aralık'ta zirve noktasına çıktı ve 19 bin doları aştı. Arkasından BTC sert hareket yaptı ve % 35,6'lık gerilemeyle birlikte geçen ay ortasında 12.218 dolara geriledi. Sadece BTC'de değil diğer kripto para birimlerinde de inanılmaz fiyat hareketleri görülüyor. Açıkçası yatırım evreninin halihazırda doğum sancısı çeken kripto para dalı biraz da bu hızlı fiyat hareketleriyle ilgi çekiyor. Yeni moda kripto paralar ile ilgili haberler özellikle internet üzerinden yayılıyor, yayıldıkça yatırımlar büyüyor. Şu anda 1.433 kripto para işlem görüyor ve pazarın toplam büyüklüğü 591,2 milyar dolara ulaşmış durumda. Şimdi gelin şu kripto paraların ne olup olmadıklarını, nasıl alınıp satılacaklarına, işin inceliklerine şöyle bir göz atalım. Ancak bu karmaşık yolculuğa çıkmadan önce bazı uyarılarda da bulunmamız gerekiyor. Öncelikle düzenleyici otoritelerce yapılan açıklamalar kripto para birimleri işlemlerini denetleyecek ve güvence altına alacak bir mekanizma bulunmadığına dikkat çekiyor. Yani paranızı kaybettiğinizde, çaldırdığınızda ya da işlem yaptığınız borsa kapanırsa herhangi bir devlet güvencesi bulunmuyor. Bu, önemli bir bilgi. Lütfen kripto para dünyasına giriş yapmadan önce bu bilgiyi her zaman ön planda tutmaya çalışın.

Kripto para kavramının tarihçesine çok girmeyelim, internette gani gani bilgi var. Özetle Satoshi Nakamato takma isimli (Wired dergisinin iddiası ve kendi açıklamasına göre Avustralyalı iş adamı Craig Steven Wright olduğu ortaya çıktı.) biri 2008'de internet sitesinde bir makale yayımladı. Makale blockchain (blok zinciri) teknolojisini ve Bitcoin'i anlatıyordu. Kısacası, internet üzerinde alış-verişin arttığını, hâlihazırdaki ödeme sistemlerinden daha iyi bir teknolojiyle işlemlerin aracısız yapılabileceğini anlatan bu belge Bitcoin'in manifestosu oldu. Çok basite indirgersek para transfer işlemlerini dijital imzalardan oluşan bir zincir ile çözüleceğini, sorun çıkartacak 'çifte ödemeleri' önlemek için de eşten-eşe bir ağ öneriyordu. Bundan sonrasını anlamak tekno geek'lerin işi, bunu onlara bırakalım. Yazılımın da 2009'da halka açık hale gelmesiyle Bitcoin merkezi olmayan dağıtım ağı üzerinde doğdu. Bitcoin'in üretimi (paranın basılması) ağda yer alan ve madenci (miner) olarak adlandırılan bilgisayarların 16 haneli şifreleri çözmesiyle bir ödül olarak ortaya çıkıyor. Şu anda dolaşımda 16,8 milyon adedi bulunan Bitcoin'in üretimi ise 21 milyon adetle sınırlı. 2010'da Bitcoin ilk kez kullanıldı (10 bin BTC ile iki pizza alındı) ve fiyatlanmış oldu. 2011'de Bitcoin'in yarattığı sükse iki yeni kripto parayı doğurdu: Namecoin ve Litecoin. 2014'te en büyük Bitcoin borsası olan Mt.Gox kapandı ve 850 bin Bitcoin, yani 450 milyon dolar (bugünkü değerle yaklaşık 10 milyar dolar) ortadan kayboldu. 2016'da Ethereum ve ICO'lar (Initial Coin Offerings) başladı. Ethereum ile birlikte yeni bir blockchain teknolojisi hayata geçti. Altcoin çıkartan firmaların Bitcoin ve Ethereum karşılığında çıkardıkları 'coin ya da token'ları satması ve kaynak toplaması anlamına gelen ICO'lar ise günümüzün en çok tartışılan konusu haline geldi. Hatta Çin hükümeti ICO'ları yasakladı. 2016'yla birlikte kripto para çılgınlığı bütün dünyaya yayıldı. Ve iki yıl içinde -ICO'lar sayesinde- nur topu gibi 1.400'ün üzerinde kripto paramız oldu.

Kripto paralar, blockchain teknolojisine dayanıyor. Ve bu teknoloji, ödeme sistemleri, tapu işlemleri; hatta oy kullanmaya kadar varan çeşitli alanlarda kullanıma açık olduğu için geleceğin teknolojisi olarak adlandırılıyor. Özellikle finans alanında devrim niteliğinde çünkü para transferlerinde (sadece kripto paralar ile yapılanlar değil) kullanılabiliyor. Bugün bankalar ve Fintek şirketleri blockchain teknolojisine milyonlarca dolar yatırım yapıyor. Bu bilgiyi yabana atmayın çünkü bugüne kadar yapılan çoğu ICO'nun temelinde blockchain teknolojisine getirdikleri (iddia ettikleri) yenilikler yatıyor. Ayrıca akla gelebilecek her türlü proje üzerine ICO yapılabilir. Sonuçta ABD Başkanı Trump'ı desteklemek için bile altcoin bulunuyor. Ancak ICO'larda en çok değerlenen projelerin blockchain geliştirme şirketleri arasından çıktığını da unutmayalım.

NASIL ALINIR, NASIL EDINILIR?

Kripto para almak, teknolojiden hiç anlamayanlar için tam bir işkence. Bu nedenle şimdi tüm dikkatinizi verin ve ipin ucunu kaçırmamaya çalışın: Önce Türkiye'de işlem yapan borsalardan bir tanesine üye olmanız gerekiyor. Şu anda BTCTurk, Paribu, Koineks ve Koinim borsaları aktif. Eğer amacınız sadece Bitcoin alıp tutmak değil farklı kripto paralarda alım/satım yapmak ise yabancı bir borsada da hesap açılmalı. Binance, Bittrex, Liqui, Poloniex ve Kukoin borsaları en büyük ve bilinenler. Daha onlarca borsa bulunabiliyor. Bu iki işlemi tamamladıktan sonra bir cüzdan (wallet) sahibi olmanız gerekiyor. Cüzdan hizmetini borsalar da verebilir ancak güvenlik için ayrı bir uygulama indirmeniz sizin yararınıza. Bu üç aşamayı tamamladıktan sonra kredi kartınızdan yatırım yapacağınız miktar kadar parayı Türk kripto para borsasına havale ediyorsunuz. Bu para karşılığı Bitcoin ya da Ethereum sizin cüzdanınıza geliyor. Artık cüzdanınızdaki kripto parayla yabancı borsada işlem yapabilirsiniz. Mesela dünyanın en büyük borsası olan Çin menşeli Binance'de işlem gören altcoinlerden istediğinizi alıp satabilirsiniz. Paranızı tekrar TL olarak alabilmek için bütün bu işlemleri tersine yapmanız gerekiyor. Yabancı borsadaki altcoininizi BTC veya ETH'ye çevirerek cüzdanınıza alıyor, cüzdanınızdaki kripto parayı Türk borsasına gönderip satıyor ve banka hesabınıza TL karşılığının yatmasını bekliyorsunuz.

Kripto para edinmenin diğer yolu ise ICO'lara katılmak. Mesela XYZ şirketi bir ICO yapacağını açıkladı. Açıklanan hesaba cüzdanınızdaki BTC ya da ETH'lerden istediğiniz miktarı transfer ediyor karşılığında şirketin çıkardığı coin ya da token alıyorsunuz. Bu XYZ coin'leri borsalarda satabilir ya da elinizde tutabilirsiniz. Yine ICO'larda airdrop (havadan düşen) uygulamaları yapılıyor. Tanıtım amaçlı yapılan bu uygulamalarda bedava coin/tokenlar dağıtılıyor. Airdropalert.com gibi internet sitelerinden takibi yapılabiliyor.

Bu yöntemde kripto para elbette akmıyor ancak damlıyor. Bir de faucet (musluk) yöntemi var ki evlere şenlik... Burada da bazı internet siteleri belirli koşullar altında (1 saatte 1 tıklama gibi) ufak miktarlarda sathosi (Bitcoin'in milyonda 1'i) ya da altcoinler veriyor. Harcanacak çabaya değer mi, buna deneyerek karar verebilirsiniz. Son yöntem ise sizi çok seven bir arkadaşınızın cüzdanınıza 3-5 satoshi göndermesini sağlamak olabilir...

RİSKLER NELER?

Her ne kadar piyasa büyüklüğü 591 milyar dolara ulaşsa da kripto paralar bütün otoriteler tarafından tartışılıyor. Öncelikle denetlenemez olması kripto paraların kötü amaçlı kullanımına olanak sağlıyor. Kara para ve terör finansmanında kullanıldığı şüphesi piyasanın üzerinde kara bir bulut olarak duruyor. Ne var ki teknolojinin getirdiği bu yenilik rüzgârının karşısında da kimse duramıyor. Merkez bankaları ve hükümetler şu anda bu konuda sıkı çalışmalar yapıyor.

Kripto paralar yok olmayacak ancak çok da uzun olmayan bir vadede belirli düzenlemelere tabii tutulacağı gerçeği unutulmamalı.

Şu anda piyasaya tam bir çılgınlık hakim. Tabiri caizse önüne gelen ICO yapıyor ve en zırtapoz fikirler bile milyonlarca dolar toplayabiliyor. Fiyat hareketleri o kadar tahmin edilemez boyutlarda ki birkaç gün içinde% lOO'lerin üzerinde kazançlar yaşandığı gibi büyük çöküşler de yatırımcıları darmaduman edebiliyor. İnternet forumlarındaki gözyaşlarının sebebi genelde bu saçma sapan altcoinler. Büyük bir çoğunluk kayıp ya da kazancın 'neden' kaynaklandığını bilmiyor! ICO'larla birlikte gelen Pump&Dump (Şişir /At) m odası da müthiş tehlikeli. Yatırımcılar bilinçli olarak yalan haberler le maniple ediliyor (pump) ve o I C O' dan alınan altcoinler yüksek fiyattan satılıyor (dump). Biz borsada buna 'keriz silkelemek' diyoruz. Şu anda kripto para piyasası o kadar denetimsiz ki bu tür suç sayılacak hareketler rahatlıkla ve açıktan yapılabiliyor. Hatta bazı me cralarda bu hareket tarzı savunuluyor bile: "Salak olmayın canım araştırın işte ... " Bu 'piyasa' risklerinin yanında bir de güvenlik sorunu var ki o da cüzdaniarın ve kişisel şifrelerin korunmasıyla alakalı . Yapılan işlemler geri alınamadığı için olası yanlış transferlerde paranızın geri gelmesi karşı tarafıninsafına kal dığından, önümüzdeki dönemde kripto para ile hizmetverecek sitelerde dolandırıcılar türeyecek.

GÜVENLi YATIRIM NASIL YAPlLlR?

Evet, riskler çok fazla ancak kazanç da bir o kadar çok. Bu nedenle ucundan kıyısından bir şekilde kripto para yatırımı yapmaya karar verdiyseniz kendinizi sıkı bir eğitime hazırlamanız gerekiyor. Bu piyasa çok vahşi; temel değerler, bilançalar ya da en azından kripto paranın değerini belirleyecek bir sistem olmadığı için fiyatlar tamamen içgüdüsel. 2000'de patlayan dot -com balonu döneminde de insanlar sadece fikir halindeki hayallere milyarlarca dolar yatırmış ve sonu feci olmuştu . Burada aynı filmi izler miyiz b ilmiyoruz ancak 'herkes aldığı ve fiyatlar çok arttığı' için yeni bir yatırım aracına yatırım yapılacaksa kaybetme riskini de önceden hesaba katmak gerekiyor. Bu nedenle öncelikle büyük paralar yatırmadan sistemi çözmek, işlemlere alışmak için küçük miktarlarda denemeler yapmakta fayda var. İnternetteki pump&dump hareketlerini takip etmek yararınıza; ister kaçınmak ister faydalanmak için. Ve yeni ICO'ları iyi incelemek şirketin ne yaptığını anlamaya çalışmak gerekiyor. Bütün bunlarla kim uğraşacak diyen kesim altcoin dünyasına bodoslama dalabilir tabii. Kim bilir şansına servet de yapabilir ... Şu anda kripto para yatırımıyla ilgili en önemli sorun şu : Bir sabah uyandığınızda borsanız kapandıysa (yasal hiçbir engel yok), on-line cüzdanınız uçtuysa, geçmiş olsun deyip bir bardak su içmekten başka yapabileceğiniz hiçbir şey olmaması.